Γράφει Πάτροκλος Ψάλτης
στη ΜΑΡΞΙΣΤΙΚΗ ΦΩΝΗ
www.marxismos.com/content/view/598/1/
Πάνω από δύο μήνες έχουν περάσει από το πραξικόπημα στην Ονδούρα και η αντίσταση συνεχίζεται από δεκάδες χιλιάδες εργατών, αγροτών και νεολαίων, χωρίς η καταστολή να καταφέρει να την νικήσει. Την ίδια στιγμή συνεχίζονται οι κάθε είδους διπλωματικές προσπάθειες για μια «συμβιβαστική λύση» που θα αποτρέψει την ανατροπή του πραξικοπήματος από μια λαϊκή εξέγερση.
Ο ρόλος των ΗΠΑ
Είναι ξεκάθαρο πως από την στιγμή της εκλογής του, ο Ομπάμα θέλησε να έχει μια διαφορετική προσέγγιση στην Λατινική Αμερική σε σχέση με την τακτική της άμεσης αποσταθεροποίησης των «επικίνδυνων» κυβερνήσεων, που ακολούθησε ο Μπους. Κρίνοντας αυτή την τακτική αναποτελεσματική, ο Ομπάμα προσπαθεί να πετύχει τους ίδιους στόχους – δηλαδή τον έλεγχο των πρώτων υλών της Λ. Αμερικής από τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό, την προώθηση των προϊόντων του στις αγορές αυτές και την κυριαρχία του σε μια περιοχή γεω-στρατηγικού ενδιαφέροντος – ακολουθώντας διαφορετικές μεθόδους.
Πώς όμως από αυτήν την «ηπιότερη» προσέγγιση προέκυψε ένα πραξικόπημα στην Ονδούρα; Για μήνες, η επικοινωνία των ΗΠΑ με τους πραξικοπηματίες είχε σαν στόχο την επίτευξη ενός «συνταγματικού» πραξικοπήματος, που θα επέτρεπε την απομάκρυνση του προέδρου Μελ Ζελάγια από την εξουσία, χωρίς τυπικά να παραβιαστούν οι αρχές της αστικής «δημοκρατίας». Όμως, ο Ομπάμα δεν ελέγχει πλήρως τον κρατικό μηχανισμό των ΗΠΑ. Υπάρχουν άνθρωποι των ΗΠΑ στην Ονδούρα – οι περισσότεροι είχαν άμεση ανάμιξη στο πραξικόπημα – που προέρχονται από τις εποχές της διακυβέρνησης Μπους και άρα, δέχονται επιρροή από τους Ρεπουμπλικάνους ή ακόμα και στελέχη από την παλιά κυβέρνηση Κλίντον που κατευθύνονται από τις δυνάμεις της Υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ, Χίλαρυ Κλίντον. Ακόμα περισσότερο, ο Ομπάμα δεν ελέγχει πλήρως την ίδια την ολιγαρχία της Ονδούρας, που δεν μπορούσε να ανεχτεί ούτε λεπτό παραπάνω τον Ζελάγια και τις μεταρρυθμίσεις του.
Αφού όμως το πραξικόπημα έγινε, όλες οι συνιστώσες τους κράτους των ΗΠΑ το αποδέχτηκαν πλήρως, κάνοντας περισσότερο ή λιγότερο προκλητικές δηλώσεις. Τώρα η Ουάσινγκτον, αποσκοπεί στο να πετύχει τρεις βασικούς στόχους: την ήττα των κινητοποιήσεων στην Ονδούρα, την αποδυνάμωση του Ζελάγια και μια διπλωματική νίκη για τις ΗΠΑ στην Λατινική Αμερική. Είναι σημαντικό να αναλύουμε τις διασπάσεις της αστικής τάξης των ΗΠΑ και των αντιπροσώπων της στον κρατικό μηχανισμό, αλλά σε τελική ανάλυση, έναντι του κινήματος στην Ονδούρα, τα ιμπεριαλιστικά συμφέροντα «τοποθετούνται» πολύ συγκεκριμένα, με την καταπίεση, την φυλάκιση, τα βασανιστήρια και ακόμα και τις δολοφονίες, είτε κυβερνά ο Μπους, είτε ο Ομπάμα.
Αφού όμως το πραξικόπημα έγινε, όλες οι συνιστώσες τους κράτους των ΗΠΑ το αποδέχτηκαν πλήρως, κάνοντας περισσότερο ή λιγότερο προκλητικές δηλώσεις. Τώρα η Ουάσινγκτον, αποσκοπεί στο να πετύχει τρεις βασικούς στόχους: την ήττα των κινητοποιήσεων στην Ονδούρα, την αποδυνάμωση του Ζελάγια και μια διπλωματική νίκη για τις ΗΠΑ στην Λατινική Αμερική. Είναι σημαντικό να αναλύουμε τις διασπάσεις της αστικής τάξης των ΗΠΑ και των αντιπροσώπων της στον κρατικό μηχανισμό, αλλά σε τελική ανάλυση, έναντι του κινήματος στην Ονδούρα, τα ιμπεριαλιστικά συμφέροντα «τοποθετούνται» πολύ συγκεκριμένα, με την καταπίεση, την φυλάκιση, τα βασανιστήρια και ακόμα και τις δολοφονίες, είτε κυβερνά ο Μπους, είτε ο Ομπάμα.
Διαπραγματεύσεις
Κατά τη διάρκεια του Ιουλίου και με πρωτοβουλία του Προέδρου της Κόστα Ρίκα, Όσκαρ Αρίας, διεξήχθη μια συζήτηση διαπραγματεύσεων στο Σαν Χοσέ της Κόστα Ρίκα, μεταξύ του Ζελάγια και της διορισμένης από τους πραξικοπηματίες κυβέρνησης του Μισελέτι. Για να καταλάβει κανείς τους σκοπούς που εξυπηρετούσαν αυτές οι διαπραγματεύσεις, αρκεί να διαβάσει τους όρους που προτάθηκαν:
1. Επιστροφή του Προέδρου Ζελάγια στη θέση του μέχρι το τέλος της προβλεπόμενης θητείας του.
2. Σχηματισμός κυβέρνησης εθνικής ενότητας, με αντιπροσώπευση όλων των βασικών πολιτικών κομμάτων.
3. Γενική αμνηστία αποκλειστικά για τις δυνάμεις του πραξικοπήματος.
4. Άρνηση κάθε απόπειρας από την κυβέρνηση Ζελάγια για εκλογές Συντακτικής Συνέλευσης. (Αυτή ήταν η πρόταση του Ζελάγια που στάθηκε η κύρια αιτία για το πραξικόπημα. Με τον όρο αυτό οι πραξικοπηματίες πετυχαίνουν το βασικότερο στόχο τους).
5. Μετακίνηση των εθνικών εκλογών από την 29η Νοεμβρίου την τελευταία Κυριακή του Οκτώβρη.
6. Παρουσία δυνάμεων του στρατού στο Ανώτατο Εκλογικό Δικαστήριο από ένα μήνα πριν μέχρι και τις εκλογές για να εξασφαλισθεί η ομαλότητα της διαδικασίας.
7. Δημιουργία επιτροπής από «επιφανείς προσωπικότητες» της Ονδούρας και μελών διεθνών οργανισμών, ειδικά του Οργανισμού Αμερικάνικων Κρατών, για να εγγυηθεί την τήρηση των παραπάνω όρων και να επιβλέπει την επιστροφή στη συνταγματική νομιμότητα.
Εκτός του να επιστρέψει παντελώς ανίσχυρος και ουσιαστικά αιχμάλωτος ο Μελ Ζελάγια, σκοπός των διαπραγματεύσεων ήταν και να κοπάσουν οι κινητοποιήσεις, κάτι που φαίνεται ξεκάθαρα και από το γεγονός ότι αναβάλλονταν από εβδομάδα σε βδομάδα. Δυστυχώς, ο Μελ Ζελάγια αποδέχτηκε δημόσια όλους τους παραπάνω όρους, που αποτελούν μια πλήρη υποχώρηση.
Η αντιμετώπιση όμως του μαζικού «Εθνικού Μετώπου της Αντίστασης Ενάντια στο Πραξικόπημα» απέναντι στις διαπραγματεύσεις ήταν ξεκάθαρη από την αρχή. Οι κινητοποιήσεις συνεχίστηκαν καθ’ όλη τη διάρκεια των συζητήσεων, η επιστροφή του Ζελάγια θεωρήθηκε αδιαπραγμάτευτος όρος και απαίτησαν να συμμετάσχουν αντιπρόσωποι από το Μέτωπο στις διαπραγματεύσεις, εκφράζοντας τη δυσπιστία του κινήματος απέναντι στην ακολουθούμενη διαδικασία. Αυτό είναι γεγονός μεγάλης σημασίας, γιατί δείχνει πως το Εθνικό Μέτωπο επιδιώκει να θεωρείται ένα γνήσιο λαϊκό όργανο, που διεκδικεί αντίστοιχες αρμοδιότητες με αυτές της κυβέρνησης του Ζελάγια.
Τέλος, όταν ανακοινώθηκε το προτεινόμενο κείμενο για τις διαπραγματεύσεις, το Εθνικό Μέτωπο με ανοιχτό γράμμα στον πρόεδρο της Κόστα Ρίκα απέρριψε όλους τους όρους, εκτός από τον πρώτο, την επαναφορά του Ζελάγια. Όλα αυτά είναι αποτελέσματα της φοβερής ωριμότητας που απέκτησε το κίνημα τις τελευταίες εβδομάδες της οργανωμένης πάλης ενάντια στο πραξικόπημα.
Παρ’ όλα αυτά, οι διαπραγματεύσεις έπεσαν στο κενό, γιατί οι πραξικοπηματίες αρνήθηκαν να δεχτούν τον πρώτο όρο. Κατάλαβαν ότι ακόμα και αν επιστρέψει «δεμένος χειροπόδαρα» ο Ζελάγια, αυτό θα θεωρηθεί μια νίκη για το κίνημα, που θα αποκτήσει ακόμα μεγαλύτερη δυναμική, αψηφώντας τους όρους της συμφωνίας και ακόμα και την ίδια την προσωπική βούληση του Ζελάγια. Νιώθουν επίσης ασφαλείς με την υποστήριξη που έχουν από την Ουάσινγκτον, που ακόμα κι αν ασκεί διπλωματικές πιέσεις, δεν πρόκειται να διακόψει την οικονομική υποστήριξη ή να επέμβει άμεσα κατά του πραξικοπήματος, γιατί αυτό θα φαινόταν σαν υποστήριξη στον Ζελάγια. Έτσι, το καθεστώς προσπαθεί να κερδίσει χρόνο, ίσως μέχρι τις εθνικές εκλογές, ώστε να «νομιμοποιηθεί» και να βρεθεί μια λύση «οικουμενικής προεδρίας» ή τρίτου υποψηφίου.
Η αντιμετώπιση όμως του μαζικού «Εθνικού Μετώπου της Αντίστασης Ενάντια στο Πραξικόπημα» απέναντι στις διαπραγματεύσεις ήταν ξεκάθαρη από την αρχή. Οι κινητοποιήσεις συνεχίστηκαν καθ’ όλη τη διάρκεια των συζητήσεων, η επιστροφή του Ζελάγια θεωρήθηκε αδιαπραγμάτευτος όρος και απαίτησαν να συμμετάσχουν αντιπρόσωποι από το Μέτωπο στις διαπραγματεύσεις, εκφράζοντας τη δυσπιστία του κινήματος απέναντι στην ακολουθούμενη διαδικασία. Αυτό είναι γεγονός μεγάλης σημασίας, γιατί δείχνει πως το Εθνικό Μέτωπο επιδιώκει να θεωρείται ένα γνήσιο λαϊκό όργανο, που διεκδικεί αντίστοιχες αρμοδιότητες με αυτές της κυβέρνησης του Ζελάγια.
Τέλος, όταν ανακοινώθηκε το προτεινόμενο κείμενο για τις διαπραγματεύσεις, το Εθνικό Μέτωπο με ανοιχτό γράμμα στον πρόεδρο της Κόστα Ρίκα απέρριψε όλους τους όρους, εκτός από τον πρώτο, την επαναφορά του Ζελάγια. Όλα αυτά είναι αποτελέσματα της φοβερής ωριμότητας που απέκτησε το κίνημα τις τελευταίες εβδομάδες της οργανωμένης πάλης ενάντια στο πραξικόπημα.
Παρ’ όλα αυτά, οι διαπραγματεύσεις έπεσαν στο κενό, γιατί οι πραξικοπηματίες αρνήθηκαν να δεχτούν τον πρώτο όρο. Κατάλαβαν ότι ακόμα και αν επιστρέψει «δεμένος χειροπόδαρα» ο Ζελάγια, αυτό θα θεωρηθεί μια νίκη για το κίνημα, που θα αποκτήσει ακόμα μεγαλύτερη δυναμική, αψηφώντας τους όρους της συμφωνίας και ακόμα και την ίδια την προσωπική βούληση του Ζελάγια. Νιώθουν επίσης ασφαλείς με την υποστήριξη που έχουν από την Ουάσινγκτον, που ακόμα κι αν ασκεί διπλωματικές πιέσεις, δεν πρόκειται να διακόψει την οικονομική υποστήριξη ή να επέμβει άμεσα κατά του πραξικοπήματος, γιατί αυτό θα φαινόταν σαν υποστήριξη στον Ζελάγια. Έτσι, το καθεστώς προσπαθεί να κερδίσει χρόνο, ίσως μέχρι τις εθνικές εκλογές, ώστε να «νομιμοποιηθεί» και να βρεθεί μια λύση «οικουμενικής προεδρίας» ή τρίτου υποψηφίου.
Λαϊκή Αντίσταση και καταστολή
Από ανθρώπους του πραξικοπήματος, έχει ακουστεί ότι η εξής άποψη : «Διώξαμε το Ζελάγια από την χώρα, γιατί αν τον φυλακίζαμε υπήρχε κίνδυνος μαζικών κινητοποιήσεων προς τις φυλακές, όπου και θα ήταν αναπόφευκτες οι αιματηρές συγκρούσεις με τις δυνάμεις του στρατού.» Όμως δυστυχώς για τους πραξικοπηματίες, ακόμα και με τον «εξοστρακισμό» του προέδρου πέτυχαν ό,τι απεύχονταν: ένα μαζικό λαϊκό κίνημα, που δύο μήνες τώρα, ολοένα οργανώνεται και δυναμώνει, βγάζοντας προχωρημένα πολιτικά συμπεράσματα και που η αυξανόμενη καταστολή δεν μπορεί να το λυγίσει. Από τον ηρωικό αυτόν αγώνα, μπορεί χωρίς πολύ σκέψη κανείς να συμπεράνει ότι το επαναστατικό κύμα από την Λ. Αμερική έφτασε και στην Ονδούρα.
Το κίνημα βέβαια αντιμετωπίζει μια τεράστια καταστολή, που μεταφράζεται σε δεκάδες νεκρούς διαδηλωτές, συνδικαλιστές ηγέτες και προσωπικότητες της Αριστεράς, από τον στρατό, την αστυνομία και από πράκτορες. Συνήθης είναι και η πρακτική της εισχώρησης προβοκατόρων του καθεστώτος στις κινητοποιήσεις του Μετώπου, με σκοπό να προκαλέσουν βίαια γεγονότα, ώστε οι διαδηλώσεις να δώσουν την εικόνα ενός «βίαιου όχλου». Σημειώθηκε επίσης, βομβιστική επίθεση στα γραφεία του πρωτοπόρου σωματείου των εργατών ποτοποιίας, όπου και συνεδριάζουν οι αντιπρόσωποι του Εθνικού Μετώπου Αντίστασης, μια επίθεση που έγινε νύχτα, όταν δηλαδή επιτρέπεται να κυκλοφορεί στους δρόμους μόνο ο στρατός και η αστυνομία.
Παρ’ όλα αυτά, το Εθνικό Μέτωπο, που συγκεντρώνει όλες τις εργατικές, αγροτικές και νεολαιίστικες οργανώσεις της χώρας ενάντια στο πραξικόπημα, με τα εργατικά συνδικάτα να παίζουν ένα νευραλγικό ρόλο, δεν κάμπτεται με τίποτα. Είναι χαρακτηριστικό, πως με τις διαπραγματεύσεις του Σαν Χοσέ, το καθεστώς θεωρούσε εύκολη την υποχώρηση της αντίστασης. Αντ’ αυτού, εισέπραξε περισσότερες απεργίες και μεγαλύτερες διαδηλώσεις.
Ποια στρατηγική και ποιο πρόγραμμα για το κίνημα;
Η αντίσταση στην Ονδούρα βρίσκεται σε ένα σημείο καμπής. Η ολιγαρχία χρησιμοποιεί όλα τα μέσα που έχει για να κάμψει το κίνημα, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Από την άλλη, το κίνημα καθοδηγούμενο από το Μέτωπο, δείχνει μαχητικό και ανυποχώρητο. Το πραξικόπημα όμως, ακόμα δεν έχει πέσει.
Με ποια στρατηγική μπορεί λοιπόν το κίνημα να οδηγηθεί στην νίκη; Πρώτον, είναι πολύ σωστή, αλλά και απαραίτητη η έκκληση από το Μέτωπο στα συνδικάτα να προχωρήσουν σε απεργία. Το πραξικόπημα εκφράζει τα συμφέροντα των δώδεκα πλούσιων οικογενειών που ελέγχουν την οικονομία και την πολιτική ζωή της χώρας. Από την άλλη, χωρίς την άδεια των εργαζομένων δεν μπορεί να λειτουργήσει τίποτα. Πρέπει λοιπόν, μέσα από μια γενική απεργία να μπει το ζήτημα «ποιος πραγματικά ελέγχει την χώρα;».
Δεύτερο, πρέπει να συνεχιστούν οι κινητοποιήσεις, ενώ ταυτόχρονα είναι απαραίτητη η δημιουργία ομάδων αυτοάμυνας για την πιο αποτελεσματική αντιμετώπιση της καταστολής. Αυτές πρέπει να βρίσκονται υπό των έλεγχο των οργανώσεων του κινήματος. Διαφορετικά, υπάρχει ο κίνδυνος να δημιουργηθούν από οργισμένους αγωνιστές μικρές οπλισμένες ομάδες που θα είναι όμως απομονωμένες από το κίνημα.
Τρίτον, είναι αναγκαίο το διεθνιστικό κάλεσμα που έγινε από το Εθνικό Μέτωπο για οικονομικό μποϊκοτάζ στα προϊόντα που εισέρχονται και εξέρχονται από την Ονδούρα, να μπει σε εφαρμογή από τις εργατικές οργανώσεις, ειδικά της Κεντρικής Αμερικής. Πρέπει να γίνει ξεκάθαρο, πως αν το πραξικόπημα στην Ονδούρα επικρατήσει, οι ολιγαρχίες των υπόλοιπων αυτών χωρών θα αποκτήσουν εμπιστοσύνη στις δυνάμεις τους για να προχωρήσουν σε αντίστοιχες ενέργειες. Αυτή η περίπτωση φαντάζει ακόμα πιο πιθανή στην περίπτωση του Ελ Σαλβαδόρ, όπου το αριστερό FMLN κέρδισε τις εκλογές, αλλά δεν ελέγχει το κοινοβούλιο. Μεγάλη ευθύνη έχουν επίσης και οι οργανώσεις των εργαζομένων στις ΗΠΑ, καθώς είναι η μεγαλύτερη αγορά για τις εξαγωγές της Ονδούρας.
Τέλος, έχουν ήδη παρουσιαστεί μεμονωμένα περιστατικά στρατιωτών που συμμερίζονται τον λαό και την αντίσταση. Δεν αρκεί όμως η αυθόρμητη προσέγγιση των στρατιωτών από τους διαδηλωτές. Πρέπει να διαλυθεί ο κρατικός κατασταλτικός μηχανισμός. Είναι ανάγκη το Μέτωπο να κάνει καμπάνια ενώ ταυτόχρονα πρέπει να ξεκινήσει το χτίσιμο επιτροπών των φαντάρων – αρχικά απαραίτητα μυστικών – ώστε να συντονίζονται με την αντίσταση.
Όσον αφορά το πρόγραμμα που χρειάζεται, το Εθνικό Μέτωπο πολύ σωστά θέτει εκτός από την επιστροφή του Ζελάγια, το αίτημα για τη δημιουργία Συντακτικής Συνέλευσης. Για τις συνθήκες στην Ονδούρα, ένα τέτοιο αίτημα μαζί με την καταδίκη των πραξικοπηματιών είναι απαραίτητο. Δεν αρκούν όμως αυτοί οι όροι για να λύσουν τα βασικά προβλήματα του λαού της Ονδούρας. Τα παραδείγματα στην Λατινική Αμερική είναι πολλά. Όσα συντάγματα κι αν αλλάξουν, αν η αστική τάξη κρατά την οικονομική εξουσία στα χέρια της, η επανάσταση θα συναντά συνεχώς εμπόδια. Πρέπει οι εργαζόμενοι και οι αγρότες να πάρουν την εξουσία στα χέρια τους, μέσα από επιτροπές εκλεγμένων και ανακλητών αντιπροσώπων, να βάλουν ένα τέλος στη φάρσα της αστικής δημοκρατίας και να την αντικαταστήσουν με μια γνήσια μορφή δημοκρατίας, την εργατική δημοκρατία.
Για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος πρέπει να συνδεθεί με τα βασικά αιτήματα που κρύβονται πίσω από την πάλη του λαού της Ονδούρας. Σταθερή δουλειά, εκπαίδευση και περίθαλψη για όλους. Όλα αυτά μπορούν να κερδηθούν μόνιμα, μόνο με την απαλλοτρίωση των δώδεκα οικογενειών που ελέγχουν μαζί με τον ιμπεριαλισμό την Ονδούρα. Είναι πολύ σημαντικό το μάθημα της Βενεζουέλας, όπου μετά το πραξικόπημα του Απριλίου του 2002, οι πραξικοπηματίες αφέθηκαν ανενόχλητοι και ευχαρίστησαν την επανάσταση γι αυτό, με μια νέα απόπειρα το Δεκέμβρη του ίδιου έτους.
Είναι ευθύνη της πρωτοπορίας της αντίστασης, της αριστεράς, των συνδικαλιστών και της νεολαίας, να διαδώσουν και να εξηγήσουν την άρρηκτη σύνδεση μεταξύ των αναγκών του λαού της Ονδούρας και της πάλης για τον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της κοινωνίας.
