Της Τζένης Κ.
ΤΟ ΠΟΝΤΙΚΙ 14/3/2011
Τα γεγονότα των ημερών στην Ιαπωνία διδάσκουν, με τρόπο σχεδόν μαθηματικό, την παντοδυναμία της φύσης και τη ματαιότητα των ανθρωπίνων. Δεν υπάρχει κάτοικος αυτού του πλανήτη που να μην μπήκε για μια στιγμή, έστω, «στα καλογυαλισμένα παπούτσια» του μέσου Ιάπωνα και να μη συναισθάνθηκε την πρόσφατη εσχατολογική εμπειρία σε όλες της τις διαστάσεις. Φόβος, αιφνιδιασμός, αδυναμία, πόνος... Υπέβοσκαν ανέκαθεν στην κυτταρική μας μνήμη. Αναδύθηκαν μαζί με τις πρώτες εικόνες. Σε κανέναν απολύτως, άλλωστε, δεν παρέχεται η εγγύηση ότι η βιαιότητα της φυσικής καταστροφής και των συνεπακόλουθών της, δε θα αποδειχτεί μεταδοτική…
Αν θέλουμε ωστόσο να νιώσουμε το πλήρες δράμα της μακρινής αυτής χώρας, πρέπει να ανοίξουμε το πλάνο και να δώσουμε χώρο καρδιάς…, όχι μόνο στα «τεκτονικά τεκταινόμενα», αλλά και στα υπόλοιπα τραύματα της Ιαπωνίας που είναι βαθιά και άγνωστα.
Γιατί υπάρχουν δυστυχώς χειροπιαστά στοιχεία, βγαλμένα από τη σύγχρονη ιαπωνική καθημερινότητα που απλώς αποδεικνύουν ότι η χώρα αυτή, πολύ πριν τα 8,9 ρίχτερ και το τσουνάμι της περασμένης Παρασκευής, ζούσε τους καθημερινούς υπόκωφους σεισμούς της απαξίωσης της ανθρώπινης ζωής. Αυτοκτονούσε στο βωμό του ακραίου οικονομικού- εργασιακού της συστήματος, που κάποιοι από τους αναγνώστες μας σίγουρα θαυμάζουν πολύ (και θα επιθυμούσαν ίσως να θυσιαστούν πολλές χιλιάδες δημόσιοι υπάλληλοι, προκειμένου να εξευμενιστούν οι αιμοβόροι Θεοί του και να μας καταδεχτούν και μας εδώ κάτω στα τάρταρα του καπιταλισμού…). Ίσως κι εμείς να το θαυμάζουμε...
Πόση αξία λοιπόν είχε ο άνθρωπος, ως ον, στο μαρτυρικό νησί; Πώς είχε κατακτηθεί η θαυμαστή αυτή ψυχραιμία και η αίσθηση καθήκοντος που έκανε τις μικρόσωμες υπαλλήλους και τους αγέλαστους γιάπηδες, να επιστρατεύσουν τα σώματά τους την ώρα του σεισμού, για να κρατήσουν όρθιες τις ραφιέρες και τους φωριαμούς, αντί να σπεύσουν να κρυφτούν κάτω από τα γραφεία; Είναι θέμα παράδοσης και κουλτούρας θα πει κανείς. Το «χαρακίρι» κυλάει στο αίμα των Ιαπώνων ως αυτονόητη απάντηση σε κάθε υποτιθέμενη ολιγωρία τους. Εντάξει. Αλλά το κουσούρι της αυτοκτονίας (ή και του θανάτου λόγω υπερκόπωσης) δεν το φέρουν μόνο οι αυτόχθονες στα μακρινά εκείνα μέρη. Έχει μεταδοθεί και σε πολλούς από τους ξένους που επέλεξαν σε κάποια στιγμή της ζωής τους να γίνουν μέλη της πειθαρχημένης, ιαπωνικής εργασιακής μηχανής. Εκτός από τους 34 χιλιάδες Ιάπωνες που αυτοκτονούν κάθε χρόνο, έχουν διαπράξει το απονενοημένο... και 15.000 ξένοι εργαζόμενοι (αυτό κι αν είναι τσουνάμι…)! Το 2008, ένας Κινέζος σταζιέρ πέθανε στα 31 του χρόνια από καρδιά μετά από 100 ώρες υπερωρίας. Κι άλλοι 34 τον ακολούθησαν μέσα στην αμέσως επόμενη χρονιά.
Την ώρα που εμείς καυχιόμαστε, επειδή η γλώσσα μας είναι γεμάτη από αμετάφραστες λέξεις όπως «καημός», «κέφι», «φιλότιμο» κλπ, οι Ιάπωνες έχουν τιμή τους και καμάρι τους την πληθώρα λέξεων και εκφράσεων που περιγράφουν το λεγόμενο σύνδρομο burn out…, την εξάντληση λόγω εργασιακής υπερπροσπάθειας. Τελευταία στη χώρα είχε γίνει μάλιστα της μόδας η ολιγόωρη σιέστα σε ειδικές κάψουλες ύπνου, εντός του εργασιακού χώρου! Με το πουκάμισο και τη γραβάτα, ανάσκελα, για μερικά λεπτά της χώρας (βλ. φωτό). Για την ελαχιστοποίηση των λοιπών απωλειών χρόνου στα πέρα και στα δώθε και για την αύξηση της παραγωγής…
Ως συνέπεια της ασύλληπτης εργασιακής πίεσης στους κόλπους όλων ανεξαιρέτως των ιαπωνικών επιχειρήσεων έρχεται η κατάθλιψη, η λήψη ψυχοφαρμάκων, η ανύπαρκτη σχεδόν σεξουαλική ζωή. Πρόσφατες έρευνες έδειξαν ότι τα ζευγάρια στην Ιαπωνία δεν κάνουν έρωτα επί πολλά χρόνια κι ότι οι Γιαπωνέζες είναι οι πιο στερημένες γυναίκες της υφηλίου, παρότι δεν κοινοποιούν ποτέ το παράπονό τους. Δεν είναι πρέπον.
Μέχρι πρόσφατα ακόμα και το γέλιο αντιμετωπιζόταν στη χώρα ως κάτι το βλακώδες. Την τελευταία δεκαετία ωστόσο, κατόπιν μελετών, το χαμόγελο αναδείχτηκε σε απαραίτητο συστατικό του κώδικα καλής συμπεριφοράς των υπαλλήλων. Κάποιοι εργοδότες μάλιστα παρακολουθούν το προσωπικό τους μέσω κάμερας και κρίνουν τις επιδόσεις τους στον τομέα βάσει ειδικού «χαμογελόμετρου» (βλ. βίντεο) …
Υπάρχουν πολλά ακόμα ανατριχιαστικά στοιχεία που μπορούμε να αναφέρουμε, για να σκιαγραφήσουμε τον καθημερινό εργασιακό εφιάλτη στη σούπερ παραγωγική Ιαπωνία. Δεν έχει νόημα όμως. Νόημα ίσως έχει να πούμε απλά, ότι ο σεισμός και το τσουνάμι για πολλούς εκ των θανόντων ήρθαν ως λύτρωση… ως επιβεβλημένη ανάπαυση. Ή ακόμα (κι αυτό θα ήταν το επιθυμητό) ως αφορμή για αναχάραξη ανθρωπιστικής πορείας, για επαπροσδιορισμό του αξιακού συστήματος και για περισσότερες ψυχικές επενδύσεις στην Ιαπωνία...
