ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟ ΜΙΚΡΟΣΚΟΠΙΟ: Έριχ Φρόμ

Γ. Α. Αγγελίδης

Ο Έριχ Φρόμ γεννήθηκε στη Φραγκφούρτη της Γερμανίας το 1900 και πέθανε στις ΗΠΑ το 1980, σπούδασε κοινωνιολογία και ψυχολογία στα πανεπιστήμια της Χαϊλδεμβέργης της Φραγκφούρτης και του Μονάχου, εκπαιδεύτηκε στην ψυχανάλυση στο Ψυχαναλυτικό Ινστιτούτο του Βερολίνου. Μετά το 1926 ασχολήθηκε με τη θεωρητική έρευνα στον τομέα της κοινωνιολογίας και της ψυχολογίας και σε συνεργασία με την Κάρεν Χόρνεϋ και τον Βίλχεμ Ράιχ διατύπωσε στη σύγχρονη μορφή της τη διαπροσωπική θεωρία της ψυχανάλυσης. Το 1933 εκπατρίστηκε στις ΗΠΑ και πήρε την Αμερικανική υπηκοότητα.

Έχει διδάξει στο Ψυχαναλυτικό ινστιτούτο του Βερολίνου «Ειδική εκπαίδευση στην εφαρμογή της ψυχανάλυσης», στο Εθνικό πανεπιστήμιο του Μεξικού, στις ΗΠΑ στο κολέγιο Μπένινγτον του Μίτσιγκαν και στο πανεπιστήμιο Γέϊλ της Νέας Υόρκης.

Στα έργα του αναλύει και αναγνωρίζει ως κοσμοϊστορική την επίδραση του Μάρξ του Φρόιντ και του Αϊνστάιν, θεωρώντας τους αρχιτέκτονες της σύγχρονης εποχής ενώ δεν κρύβει ότι είναι επηρεασμένος βαθιά από το έργο τους. Ενώ είναι μαθητής του Φρόϋντ, παράλληλα αναλύει την πραγματική φύση του ιστορικού υλισμού και ερμηνεύει το σοσιαλισμό σαν διαμαρτυρία ενάντια στην απανθρωποίηση του ανθρώπου μέσα στη βιομηχανική κοινωνία. Τον απασχόλησαν σοβαρά οι αντιθέσεις, οι αντιφάσεις και οι συγκλήσεις στα έργα του Μάρξ και του Φρόιντ. Οι προσπάθειές του σε όλη τη ζωή του, για την άρση των φαινομενικών αυτών αντιφάσεων, οι αναθεωρήσεις του σε μερικές απόψεις και των δύο στοχαστών κι η τελική σύνθεση, όπου έφτασε ύστερα από σχολαστική έρευνα, αποτελούν τη βάση της πνευματικής και συγγραφικής κληρονομιάς του, που τόσο πλούσια αντάμειψε τους κόπους του.

Ο Φρόμ καταλήγει διαπιστώνοντας ένα «κοινό έδαφος» ανάμεσα στον Μάρξ και τον Φρόιντ και πάνω απ΄ όλα την κοινή τους πεποίθηση πως ο άνθρωπος θα μπορέσει καλύτερα να ολοκληρωθεί αν απαλλαγεί από τις αυταπάτες του. Προχωρεί βήμα προς βήμα στην ανάλυση των θεωριών των δύο στοχαστών, επισημαίνοντας ορισμένες πολύ συνηθισμένες παρερμηνείες τους όπως εκείνες που αφορούν τον ιστορικό υλισμό, τη σεξουαλική λειτουργία και το ασυνείδητο. Τελικά παρατηρεί πως οι επαναστατικές ιδέες και των δύο κορυφαίων στοχαστών εκφυλίστηκαν σε «συστημικές ιδεολογίες» κυριαρχούμενες από στερεότυπα. Και αντιπαραθέτοντας τον Μαρξ στον Φρόιντ αποδείχνει πως με βαθύτερη κατανόηση και των δύο θα μπορούσε να επιτευχθεί ένα ενιαίο σύστημα γνώσης μέγιστης αξίας, που από την ψυχολογική πλευρά επιδρά ο Φρόιντ και από την κοινωνιολογική πλευρά οι Μαρξιστές του ιστορικού υλισμού. 

Έργα του:

- Ο φόβος μπροστά στην ελευθερία

- Η υγιής κοινωνία

- Ο άνθρωπος για τον εαυτό του

- Ψυχανάλυση και θρησκεία

- Το δόγμα του Χριστού και άλλα δοκίμια

- Η κρίση της ψυχανάλυσης

- Η ξεχασμένη γλώσσα - Εισαγωγή στη κατανόηση των ονείρων των παραμυθιών και των μύθων

- Η αποστολή του Φρόιντ

- Η εικόνα του ανθρώπου στον Μάρξ

- Πέρα από τα δεσμά της αυταπάτης

- Θα επικρατήσει ο άνθρωπος;

- Και ως Θεοί έσεσθε

- Η ανατομία της ανθρώπινης καταστροφικότητας – τόμοι 2

- Να Έχεις ή να Είσαι;

- Η τέχνη της αγάπης

- Η επανάσταση της ελπίδας

- Η καρδιά του ανθρώπου

- Ζεν Βουδισμός και ψυχανάλυση

- Σοσιαλιστικός ουμανισμός