ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟ ΜΙΚΡΟΣΚΟΠΙΟ: Θόδωρος Αγγελόπουλος

Γ. Α. Αγγελίδης

Τα βιογραφικά τα βρήκα σε δύο βιβλία γραμμένα γι΄ αυτόν. Στο «Ταξίδι στο Μύθο – Δια της ιστορίας και στην ιστορία δια του μύθου» του Β. Ραφαηλίδη, εκδ. Αιγόκερος. Και στο «Θόδωρος Αγγελόπουλος – Το παρελθόν ως ιστορία, το μέλλον ως φόρμα» του Κωνσταντίνου Αν. Θέμελη, εκδ. Υψιλον/Βιβλία.   

Γεννήθηκε στις 27 Απριλίου 1935 στην Αθήνα κοντά στον Άγιο Παντελεήμονα. Ο πατέρας του Σπύρος ήταν από την Ανδρίτσαινα Ολυμπίας και η μητέρα του Κατερίνα είναι από το Γαβαλοχώρι των Χανίων της Κρήτης. Η οικογένεια είχε δύο αγόρια και δύο κορίτσια από τα οποία το ένα κορίτσι πέθανε σε ηλικία έντεκα χρονών.

Μας διηγείται: «Ο πατέρας μου ήταν φιλελεύθερος Βενιζελικός και μετά οπαδός του γέρο – Παπανδρέου, είχε μαγαζάκι με ψιλικά στην Αχαρνών. Δεν είχε πολιτική ανάμειξη μιλούσε απλώς με ανθρώπους που μπαίνανε στο μαγαζί. Τον Δεκέμβρη του 1944 τον συνέλαβε η ΟΠΛΑ και τον πήγε στο Περιστέρι για εκτέλεση. Με θυμάμαι να τριγυρίζω, κρατώντας τη μητέρα μου από το χέρι όλο το Περιστέρι – που ήταν γεμάτο πτώματα – για να βρούμε τον πατέρα μου. Περάσαμε τραγικές μέρες, η μάνα μου έκλεγε συνέχεια… και κάποια μέρα, τέλος του Δεκέμβρη, όταν οι Άγγλοι είχαν υπερισχύσει, είχαν κερδίσει την Αθήνα, έτσι όπως έπαιζα στο δρόμο με τους φίλους μου – παίζαμε με κάλυκες από σφαίρες τότε – , τον είδα να ΄ρχεται από το βάθος του δρόμου. Περπατούσε αργά, τον είχαν ελευθερώσει οι Άγγλοι κάπου στη Θήβα, είχε περπατήσει μέσα στα χιόνια, έτρεξα και το είπα στη μητέρα μου και θυμάμαι τη συνάντησή τους στη μέση του δρόμου, το αγκάλιασμά στη μέση του δρόμου. Ήταν τέτοια η συγκίνηση, που δεν μιλούσε κανένας. Μπήκαμε στο σπίτι καθίσαμε γύρω απ΄ το τραπέζι – κανένας δεν μιλούσε – η μητέρα μου έφερε σούπα κι αρχίσαμε να τρώμε χωρίς να μιλάμε. Αυτή είναι η πρώτη σκηνή της Αναπαράστασης...».

Είναι αποκαλυπτικό της προσωπικότητάς του το γεγονός πως παρά το οδυνηρό βίωμα της παιδικής του ηλικίας ο νεαρός Αγγελόπουλος στρατεύεται στην αριστερή ιδεολογία της εποχής του, αλλά με τα δικά του εντελώς προσωπικά χαρακτηριστικά, ας τον «ακούσουμε» πάλι: «… η Ελλάδα δεν αποτελείται μόνο από τους Έλληνες. Για μένα είναι μια ιστορία πολύ μεγαλύτερη. Εγώ έχω στήσει ένα έργο πάνω στην Ελλάδα, την Ελλάδα σαν ιδέα όμως, σαν μια εσωτερική Ελλάδα, σαν κάτι που βγαίνει, που πάει να ενώσει ένα αιώνιο μ΄ ένα επόμενο. Μπορεί να φαίνεται πολύ μεγάλη όλη αυτή η ιστορία, δεν έχει τίποτα το εθνικιστικό, έχει όμως κάτι πολύ προσωπικό. Δεν είναι τυχαίο ότι δουλεύω πάνω σε μύθους, σε ιστορίες, σε τραγούδια, σε αγγίγματα, σε νερά. Σε όλα αυτά τα πράγματα που στοίχειωσαν αυτό το χώρο εδώ και πάρα πολλούς αιώνες και χωρίς καμιά αποκλειστικότητα. Είμαι αυτός ο οποίος, νομίζω, έκανε απόπειρες περάσματος των συνόρων, προσπαθώντας να βρω, έστω ιδεατά, αυτό το χάρτη του Ρήγα Φεραίου κάποια πνευματική ενότητα σε αυτά τα Βαλκάνια που ήταν ο μόνος τρόπος για να υπάρξει ειρήνη σε όλη αυτή την περιοχή και να μην υπάρχουν όλα αυτά τα προβλήματα (...) Πορευόμενος και συναντώντας και μιλώντας κατάλαβα καταρχήν γιατί είναι μια ιστορία που κανείς δεν μπορεί να λύσει, κανένας Όουεν και κανένας άλλος χωρίζοντας το χάρτη. Γιατί είναι μια ιστορία πολύ βαθιά, θέλει πρώτα να την περπατήσεις, να την μιλήσεις, να την καταλάβεις για να μπορέσεις να καταλάβεις γιατί μια ιστορία του 14^ου αιώνα μεταφέρεται στον 20^ο και ίσως στον 21^ο  (…)Αισθάνομαι αυτή την περιοχή πιο ευάλωτη ή βλέπω πιο ανοιχτούς ορίζοντες, πιο μακριά πάει το μάτι. Οι άνθρωποι είναι πιο κλειστοί σαν να κρύβουν κάποιο μυστικό. Αισθάνομαι κάποια πράγματα που δεν ξέρω και ίσως γι΄ αυτό έρχομαι εδώ πέρα και χαίρομαι γι΄ αυτό».

 Από το 1953 ως το 1958 σπουδάζει στη Νομική Αθηνών ενώ τα ενδιαφέροντά του είναι η φιλοσοφία και η λογοτεχνία, γράφει ποιήματα και θέλει να γίνει συγγραφέας. Ενθουσιάζεται από τον ξένο κινηματογράφο και τον επηρεάζει βαθιά το φιλμ νουάρ και ο Ζαν Λυκ Γκοντάρ, τον οποίο θα συναντήσει πολλά χρόνια μετά. Στη στρατιωτική του θητεία θα ταξιδέψει σε πολλά μέρη της επαρχίας και θα γνωρίσει τη «μέσα» Ελλάδα. Μετά το στρατό με χρήματα μαζεμένα από τους φίλους του βγάζει εισιτήριο για το Παρίσι και γράφεται στη Σορβόννη, παρακολουθεί φιλοσοφία, ανθρωπολογία, φιλμολογία, ιστορία του κινηματογράφου και γαλλική λογοτεχνία. Παράλληλα είναι μόνιμος επισκέπτης της Cinemateque του Ανρί Λανγκλουά, που ήταν το θερμοκήπιο του Νέου Κύματος (Νουβέλ Βάγκ) της δεκαετίας του ΄50. Το 1962 περνά στις εξετάσεις του Ινστιτούτου Ανωτάτων Σπουδών Κινηματογραφίας, όπου μετά από αντιθέσεις με τον καθηγητή της σκηνοθεσίας αποβάλλεται παρά τις διαμαρτυρίες των συμφοιτητών του. Ξεκινάει με χρήματα ρεφενέ να φτιάξει δική του ταινία μεσαίου μήκους η οποία ήταν η πρώτη του ταινία που δεν τελείωσε λόγω έλλειψης χρημάτων. Το 1964 επιστρέφει για οικογενειακούς λόγους στην Αθήνα και πέφτει πάνω στις αντιβασιλικές συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας και στα επεισόδια με την αστυνομία όπου θα βρεθεί χτυπημένος. Έρχεται σε επαφή με την εφημερίδα Δημοκρατική Αλλαγή όπου γράφει κριτική ταινιών από το 1964 ως το 1967. Παράλληλα παραδίδει μαθήματα Γαλλικών, ιστορίας της τέχνης και σκηνοθεσίας.

Αρχίζει η φιλμογραφία του και η αναγνώρισή του εντός και εκτός Ελλάδας. 

- Η Εκπομπή: η πρώτη ασπρόμαυρη μικρού μήκους με βραβείο κριτικών στο Φεστιβάλ Θες/νίκης 1968.

- Αναπαράσταση: 1970, με βραβείο καλύτερης ταινίας, σκηνοθεσίας, φωτογραφίας, πρώτου γυναικείου ρόλου και βραβείο κριτικών στο φεστιβάλ Θες/νίκης 1970. Βραβείο καλύτερης ταινίας στο φεστιβάλ Hyeres, 1971. Βραβείο Georges Sadoul (καλύτερης ταινίας της χρονιάς) στη Γαλλία το 1971. Ειδική μνεία της FIPRESCI (της Διεθνούς Ένωσης κριτικών κινηματογράφου) στο Φόρουμ του Βερολίνου 1971.

- Μέρες του ΄36: 1972, με βραβείο σκηνοθεσίας και φωτογραφίας στο Φεστιβάλ Θες/νίκης 1972, βραβείο FIPRESCI στο φεστιβάλ Βερολίνου 1972.

- Ο Θίασος: 1975, βραβείο καλύτερης ταινίας, σκηνοθεσίας, σεναρίου, πρώτου γυναικείου ρόλου πρώτου ανδρικού ρόλου, βραβείο κριτικών της ΠΕΚΚ στο φεστιβάλ Θες/νίκης 1975, βραβείο  καλύτερης ταινίας FIPRESCI στο φεστιβάλ Καννών 1975, βραβείο Figueira das Fas Πορτογαλία 1976, βραβείο Age d΄ Oro καλύτερης ταινίας της χρονιάς Λονδίνο 1979, Μέγα βραβείο των τεχνών Ιαπωνία 1979, βραβείο Interfilm στο φόρουμ του Βερολίνου, βραβείο στο φεστιβάλ Ταορμίνα, καλύτερη ταινία της δεκαετίας 1970 – 1980 από την Ένωση Κριτικών Κινηματογράφου Ιταλίας. Τεσσαρακοστή καλύτερη ταινία στην ιστορία του Παγκόσμιου Κινηματογράφου από την FIPRESCI.   

- Οι Κυνηγοί: 1977, βραβείο καλύτερης ταινίας Golden Hugo στο φεστιβάλ του Σικάγου 1978, βραβείο της Ένωσης Τούρκων Κριτικών Κινηματογράφου.

      - Ο Μεγαλέξανδρος: 1980, Χρυσό Λιοντάρι στο φεστιβάλ Βενετίας 1980, βραβείο καλύτερης ταινίας FIPRESCI, βραβείο Cinema Nuovo στο φεστιβάλ Βενετίας, βραβείο ΠΕΚΚ φεστιβάλ Θες/νίκης 1980.

            - Χωριό ένα, κάτοικος ένας: 1981, ντοκυμαντέρ παραγωγής ΥΕΝΕΔ, μεταδόθηκε 23 Δεκεμβρίου 1981 ώρα 20.15 από το τηλεοπτικό κανάλι ΥΕΝΕΔ.

- Αθήνα, Επιστροφή στην Ακρόπολη: 1983, ντοκυμαντέρ παρουσιάστηκε στην ΕΡΤ το 1983.

- Ταξίδι στα Κύθηρα: 1983, Βραβείο σεναρίου και βραβείο FIPRESCI στο φεστιβάλ Καννών 1984, βραβείο κριτικών του φεστιβάλ Ρίο ντε Τζανέιρο 1984, βραβείο καλύτερης ταινίας σεναρίου πρώτου ανδρικού ρόλου πρώτου γυναικείου ρόλου στο φεστιβάλ Θες/νίκης 1984.

- Ο Μελισσοκόμος: 1986. 

-Τοπίο στην ομίχλη: 1988, Αργυρό Λιοντάρι στο φεστιβάλ Βενετίας 1988, βραβείο Φέλιξ της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Κινηματογράφου 1989, βραβείο καλύτερης σκηνοθεσίας και καλύτερης φωτογραφίας στο φεστιβάλ του Σικάγου 1989.

– Το μετέωρο βήμα του πελαργού: 1991.

- Το βλέμμα του Οδυσσέα: 1995, Μέγα βραβείο φεστιβάλ Καννών 1995.

Το 1996 ανακηρύσσεται επίτιμος διδάκτωρ του Πανεπιστήμιου των Βρυξελλών.

-  Μια αιωνιότητα και μια μέρα: 1998, Χρυσός Φοίνικας στο Φεστιβάλ Κανών 1998.

-          Τριλογία Ι – Το λιβάδι που δακρύζει: 2003, Βραβείο της FIPRESCI (2004)

-          Τριλογία ΙΙ – Η σκόνη του χρόνου: 2008

Μαδρίτη 2008. Χρυσό μετάλλιο του ιδρύματος Circulo de Bellas Artes για το σύνολο του έργου του.