ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟ ΜΙΚΡΟΣΚΟΠΙΟ: Σεραφείμ Μάξιμος

  Γ. Α. Αγγελίδης

Βρήκα τις κάτωθι πληροφορίες στο σημείωμά του Λουκά Αξελού «Εισαγωγή στη ζωή και το έργο του Σεραφείμ Μάξιμου» που υπάρχει ως εισαγωγή στο έργο του «Η αυγή του ελληνικού καπιταλισμού». Σε αυτό το βιογραφικό σημείωμα καθώς και σε αυτά που υπάρχουν ως «εισαγωγικά» στο άλλο έργο του «Κοινοβούλιο ή δικτατορία», μπορεί να βρει κάθε ενδιαφερόμενος επί πλέον στοιχεία πέρα από τα εν συντομία επιλεγμένα που παρουσιάζω στο δικό μου σύντομο βιογραφικό και βιβλιογραφικό σχόλιο. Σύμφωνα λοιπόν με τον Λουκά Αξελό που επιμελήθηκε τις εκδόσεις των έργων του από τις εκδόσεις «Στοχαστής»:

Οι πληροφορίες γύρω από το Σεραφείμ Μάξιμο και το έργο του είναι ελάχιστες. Πέρα όμως από αυτό και οι λίγες που υπάρχουν είναι έντονα αντιφατικές και αλληλοσυγκρουόμενες. Την δυσχέρεια της σύνταξης έστω και του μικρού αυτού βιογραφικού σημειώματος, δεν θα την ξεπερνούσα, χωρίς την αμέριστη βοήθεια της συντρόφου του Κας Πηνελόπης Μάξιμου. Για όλη της τη συνδρομή, καθώς και για τη διάθεση των «διασωθέντων» από το αρχείο του Μάξιμου την ευχαριστώ.

Ο Σεραφείμ Μάξιμος γεννήθηκε στο Γάνος μια αρχαία Ελληνική πόλη της Ανατολικής Θράκης στις ακτές της Προποντίδας τον Μάη του 1899, όπου έζησε και τα πρώτα παιδικά του χρόνια σε συνθήκες ίδιες με της υπόλοιπης Τουρκικής υπαίθρου, με την ασφυξία του παλιού τρόπου παραγωγής, την αθλιότητα, το χαμηλό πολιτιστικό επίπεδο. Νεότατος αποφοίτησε στην Κωνσταντινούπολη τη Μεγάλη του Έθνους Σχολή, μελετώντας ταυτόχρονα ξένες γλώσσες. Είκοσι χρονών κατέχει Τουρκικά, Ρωσικά, Γαλλικά, και Γερμανικά. Στην Πόλη αναμίχτηκε νωρίς στις εργατικές ενώσεις και έδρασε σαν μέλος της «Πανεργατικής Ένωσης» την οποία αντιπροσώπευσε αρκετές φορές στη Μόσχα. Το 1922 κατέβηκε στην Ελλάδα εν μέσω της Μικρασιατικής καταστροφής. Τον Αύγουστο του 1923 συμμετέχει ενεργά ως βασικός οργανωτής στην μεγάλη εργατική απεργία που πήραν μέρος 150.000 εργάτες, ο στρατός επεμβαίνει και δολοφονεί 11 απεργούς. Το 1930 θα γράψει το πρώτο του βιβλίο «Τα θύματα της μεγάλης και αιματηρής απεργίας του Αυγούστου του 1923».

Το Σεπτέμβρη του 1923 εκλέγεται μέλος της Κ.Ε. του νεοδημιουργημένου ΚΚΕ όπως μετονομάσθηκε το ΣΕΚΕ, ενώ το 1924, (3-8 Φλεβάρη) εκλέγεται στο Εθνικό Συμβούλιο του κόμματος, μέλος τριμελούς Κεντρικής Επιτροπής μαζί με τους Γ. Κορδάτο και Θωμά Αποστολίδη. Λίγο αργότερα στέλνεται σαν αντιπρόσωπος του ΚΚΕ στο 5^ο Συνέδριο της Κομμουν. Διεθνούς, μαζί με τον Π. Πουλιόπουλο και Θ. Μάγγο. Στην επιστροφή του συλλαμβάνεται και εξορίζεται στη Σκύρο μέχρι τις αρχές του 1925. Συλλαμβάνεται και επί δικτατορίας Πάγκαλου για «εσχάτη προδοσία» «ως επιδιώκων την αυτονόμησιν της Μακεδονίας Θράκης», καταδικάστηκε τεσσεράμισι χρόνια φυλακή και εξέτισε το ένα τρίτο. Το 1926 εκλέχτηκε βουλευτής και αρχηγός της πρώτης δεκαμελούς κοινοβουλευτικής ομάδας του ΚΚΕ. Μέσα στο λιγόχρονο αυτό διάστημα φάνηκαν τα σημαντικά του προτερήματα σαν ικανού οργανωτή, θεωρητικού και ρήτορα. Το 1927 παντρεύεται την Πηνελόπη Σκανδάλη με την οποία έζησε μέχρι τις τελευταίες στιγμές του στη Βιέννη.

Όμως το ΚΚΕ περνά έντονη εσωτερική κρίση, διαγράφονται από το Εθνικό Συμβούλιο ως «αντικομουνιστές» οι γενικοί γραμματείς Γ. Κορδάτος και Θ. Αποστολίδης, έρχεται η παραίτηση του επόμενου γ. γραμματέα Π. Πουλιόπουλου ο οποίος διαγράφεται τελικά στις 17 Δεκέμβρη 1926. Το 1928 στο 4^ο Συνέδριο του ΚΚΕ ο Σ. Μάξιμος διαγράφεται παμψηφεί μαζί με άλλα 6 μέλη της Κ.Ε. Το γεγονός αυτό ήταν από τα αποφασιστικότερα της ζωής του Μάξιμου. Σύμφωνα με όλες τις πληροφορίες δεν μπόρεσε να συνέλθει ποτέ. Παρ΄ όλη την πίστη του στον ορθό λόγο των απόψεών του, παρέμεινε στη μέση, διχασμένος πολιτικά χωρίς να τραβήξει έναν διαχωριστικό από πολιτική και οργανωτική άποψη δρόμο, αναγκάστηκε να γυρνάει συνέχεια στο παρελθόν με συνέπεια να υποβιβάζει το πολιτικό του παρόν, να υποτιμάει το μέλλον και τελικά να οδηγείτε στο προσωπικό και πολιτικό του αδιέξοδο της μετακατοχικής περιόδου.    

Το 1930 εκδίδει στη Θεσσαλονίκη ένα από τα σημαντικότερα βιβλία που γράφτηκαν στην ελληνική σοσιαλιστική βιβλιογραφία, το: «Κοινοβούλιο ή Δικτατορία», που παρά ορισμένες απολυτοποιήσεις, είναι βιβλίο σταθμός για την δημιουργικά εφαρμοσμένη διαλεκτική μέθοδο στον ελληνικό χώρο, από τα λίγα που γράφτηκαν από νεοέλληνα με πρόθεση ουσιαστικής ανίχνευσης ενός χώρου που αντιμετωπίζονταν έως τότε με αόριστες γενικολογίες και συνθηματολογία.

Ο Μάξιμος συμμετέχει ενεργά στις διάφορες αριστερές ομάδες και μαζί με άλλους διαγραμμένους από το ΚΚΕ ίδρυσε το «Σπάρτακο». Το ίδιο διάστημα αρθρογραφεί σε διάφορα έντυπα και εφημερίδες με το ψευδώνυμο «Βόρειος» (Πολιτεία, Πρωία, Βραδυνή), ενώ σταδιακά αρχίζει να αποδεσμεύεται από τις αντιπολιτευτικές τάσεις επαναπροσεγγίζοντας το ΚΚΕ. Το 1936 σταλμένος από την «Βραδυνή» σε εξάμηνη περιοδεία στη Λατινική Αμερική στέλνει πολλές ενδιαφέρουσες ανταποκρίσεις. Στη δικτατορία του Μεταξά το 1936 παραμένει σαν ανταποκριτής της «Βραδυνής» στο Παρίσι, του δόθηκε η δυνατότητα να έρευνα θεμελιακού χαρακτήρα για την οικονομική μας ιστορία. Από τις έρευνες βγήκαν δύο από τα αξιολογότερα βιβλία «Το Ελληνικό Εμπορικό Ναυτικό κατά τον ΧVIII αιώνα» και η «Αυγή του Ελληνικού Καπιταλισμού». Κατά τη παραμονή του στο Παρίσι φοίτησε στη σχολή Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου των Παρισίων.

Το 1940 επιστρέφει στην Ελλάδα και εκδίδει «Το Ελληνικό Εμπορικό Ναυτικό κατά τον XVIII αιώνα». Λίγο αργότερα συλλαμβάνεται από την δικτατορία Μεταξά χωρίς να κρατηθεί πολύ, μια και υποχώρησε στις πιέσεις της. Ο Μάξιμος πέφτει σε απελπισία απογοήτευση αποδοκιμασία του εαυτού του. Παρ΄ όλα αυτά συμμετέχει στην Εθνική Αντίσταση στην κατοχή, στον παράνομο τύπο παράλληλα με την νόμιμη δυνατή δράση. Συλλαμβάνεται καλοκαίρι του 1941 από τους Ιταλούς, κρατήθηκε δύο περίπου μήνες, αφήνοντας στους συγκρατούμενούς του την ανάμνηση ενός ρωμαλέου και ευγενικού άντρα. Το 1943 απαντώντας στο καθηγητή Ξ. Ζολώτα και στο βιβλίο του «Θεωρητική Οικονομική» δημοσιεύει μια σειρά άρθρα στη Βραδυνή με τίτλο «Τι διαβάζουν οι φοιτητές των οικονομικών σπουδών. Μέσα από μια έντονη διαμάχη από τις στήλες των εφημερίδων γεννήθηκε το βιβλίο του [«Θεωρητική Οικονομική» και Οικονομική Ακρισία], όπου επιτίθεται μεθοδικά εναντίον της καθ΄ έδρας «ακαδημαϊκής επιστήμης» αποδείχνοντας τον αντιδραστικό της χαρακτήρα.

Το 1943 και με διαγραφόμενο το τέλος της φασιστικής κατοχής προσπαθεί να δώσει απαντήσεις στα τόσα ερωτήματα για την μετά κατοχική εξέλιξη, δημοσιεύει τη μπροσούρα «Που βαδίζουμε;». Λίγο αργότερα εκδίδει την «Αυγή του Ελληνικού Καπιταλισμού», συστηματική έρευνα τριών χρόνων με βάση τα Γαλλικά Εμπορικά Αρχεία, σε άγνωστο για την εποχή πολιτικό ιστορικό πεδίο,  μοναδικό ντοκουμέντο γύρω από τις ρίζες της γέννησης και ανάπτυξης της Ελληνικής αστικής τάξης. Αποκαλύπτει το θεμελιακά περιφερειακό χαρακτήρα της ανάπτυξης του Ελληνικού κράτους που είναι αντίστροφος με τον ιστορικό ρόλο της αστικής τάξης και των κρατών της Δυτικής Ευρώπης. Θα ακολουθήσει η συγγραφή μιας εισαγωγής στο βιβλίο του Λένιν «Το δικαίωμα των Εθνών για την αυτοδιάθεσή τους».

Το 1947 διέφυγε στη Βουλγαρία και αφού πέρασε από τις λαϊκές δημοκρατίες έφτασε στην Ιταλία και μετά στο Παρίσι απ΄ όπου απελάθηκε με απόφαση της Γαλλικής κυβέρνησης. Το 1948 κατέφυγε στη Πράγα όπου έμεινε δύο χρόνια. Προσβλήθηκε από το συκώτι του και επιβαρύνθηκε με την χρόνια καρδιακή του ανεπάρκεια. Σ΄ αυτά προστέθηκαν οι απογοητεύσεις οι τύψεις οι κακουχίες που τον κυνηγούσαν σ΄ όλη του τη ζωή. Οδηγείται στο αλκοόλ, τα τελευταία χρόνια της ζωής του η τάση στον αλκοολισμό έγινε ακατάσχετη, είχε γίνει άλλος άνθρωπος. Στις αρχές του 1950 εγκαθίσταται στη Βιέννη μέχρι τον θάνατό του σε τρομαχτικές οικονομικές συνθήκες. Παρ΄ όλα αυτά ασχολήθηκε με διάφορες μελέτες και μεταφράσεις που έμεναν κατά κανόνα ανολοκλήρωτες. Τρεις όμως από αυτές που κατόρθωσαν να ολοκληρωθούν και να δημοσιευτούν στο «Αρχείον οικονομικών και κοινωνικών επιστημών» φανερώνουν πόσα θα μπορούσε να προσφέρει, αν συγκρατούσε τον εαυτό του από την απογοήτευση τη θλίψη και τις ενοχές. (Μέχρι σχεδόν το τέλος της ζωής του είχε αλληλογραφία με την Κ.Ε. του ΚΚΕ, προσδοκώντας εναγώνια καταφατική απάντηση σχετικά με την κομματική του αποκατάσταση.) Η πρώτη δημοσιεύτηκε στα 1953 –54 με τίτλο «Το χαρτονόμισμα – χρήμα. Αυταπάτες και πραγματικότητα». Το δεύτερο το 1956 με τίτλο «Η διάσπασις του κόσμου και η κρίσις της οικονομολογίας – δύο μορφές οικονομικού βίου, δύο κατηγορίες οικονομικών νόμων». Η τρίτη μελέτη δημοσιευμένη το 1958 είναι η τελευταία του πριν πεθάνει στα 1962, ο τίτλος «Ο Κάρολος Μάρξ – ο θεμελιωτής του επιστημονικού σοσιαλισμού.

Τα τελευταία χρόνια του περνούν με αγωνία, και υπαρξιακά αδιέξοδα, που τον οδηγούν σε καταστροφή του πλουσιότατου αρχείου του από αλληλογραφία και ντοκουμέντα της εποχής. Οι κρίσεις από την διαγραφή του και η δήλωσή του το 1940, στάθηκαν αξεπέραστες, και τον εμπόδισαν να προσφέρει πολλά περισσότερα, όπως αποδεικνύει το σημαντικό του έργο. Στις 18 Γενάρη 1962 πέθανε στη Βιέννη.

Η συγγραφική και βασικά η δημοσιογραφική δράση του Μάξιμου αρκετά εκτεταμένη καλύπτει 40 χρόνια πολιτικής ζωής. Ο κύριος όγκος της συγγραφικής δουλειάς του είναι διασκορπισμένος στα διάφορα περιοδικά και εφημερίδες που συνεργαζόταν, άλλοτε με το όνομά του κι άλλοτε με τα ψευδώνυμα «Βόρειος» ή «Χλωρός». Η δυσκολία εύρεσης πολλών βιβλιογραφικών στοιχείων, καθώς και η αδυναμία ή άρνηση των δημοσίων βιβλιοθηκών να παραχωρήσουν ένα μέρος του δυσεύρετου βιβλιογραφικού υλικού, μειώσανε αποφασιστικά την πλήρη παρουσίαση της βιβλιογραφίας του. Πολλά σκόρπια κείμενα και μελέτες αναφέρονται στο εισαγωγικό σημείωμα του Λ. Αξελού στην «Αυγή του ελληνικού καπιταλισμού», μέρος της οποίας  είναι και η βιογραφία αυτή.

Αναφέρω εδώ τα αυτοτελή έργα του: 

- Κοινοβούλιο ή δικτατορία; 1930

- Το ελληνικό εμπορικό ναυτικό. 1940

- «Θεωρητική οικονομική» και οικονομική ακρισία. 1943

- Που βαδίζουμε; Α΄ έκδοση. 1945  

- Που βαδίζουμε; Β΄ έκδοση. 1945

- Η αυγή του ελληνικού καπιταλισμού. 1945

- Τουρκοκρατία 1685 – 1789. Β΄ έκδοση φωτοτ. Ανατύπωση της «Αυγής»,   

αχρονολόγητη.