ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟ ΜΙΚΡΟΣΚΟΠΙΟ: Βασίλης Ραφαηλίδης

  Γ. Α. Αγγελίδης

Πρέπει να ομολογήσω πως δυσκολεύτηκα πολύ να γράψω βιογραφία του Ραφαηλίδη, δεν μπορεί κανείς εύκολα να τον κατατάξει σε κάποιο συγγραφικό είδος. Σκέτο συγγραφέα δεν του πάει παραπέμπει σε κάποιο είδος λογοτέχνη που δεν ήταν, κριτικό κινηματογράφου πάλι έρχεται δύσκολο εάν πάρουμε υπ΄ όψιν μας τα κάποιας ιστορικής αποκλίσεως έργα του, ιστορικό πάλι με τίποτα, Μαρξιστή φιλόσοφο λίγο δύσκολο αν και η σκιά του Μάρξ πέφτει πάνω σε κάθε σελίδα των βιβλίων του.

 Με βγάζει από την δύσκολη θέση ο ίδιος με την αυτοσαρκαστική του περιγραφή περί του «αντικειμένου» του που μάζεψα από σκόρπια βιβλία του, σκαρώνοντας έτσι κάποιο βιογραφικό που να μπορεί να αποδώσει σε αποδεκτά πλαίσια, έστω και λίγα από τα χαρακτηριστικά αυτού του ανθρώπου που η κύρια ειδικότητά του ήταν η ανυπαρξία ειδικότητας, ή μάλλον του επαγγελματία… αναγνώστη όπως του άρεσε να αυτοπροσδιορίζεται, που «χρησιμοποίησε το σινεμά ως σημείο αναφοράς των πάντων για να γλιτώσει εγκαίρως από την αποβλακωτική κινηματογραφοφιλία». Ας τον «ακούσουμε»:

« Οι ειδικοί έχουν καταντήσει αχθοφόροι που κουβαλούν εφ΄ όρου ζωής το ίδιο φορτίο, κάτι σαν γάιδαροι  που τους φορτώνουν συνέχεια ξύλα, εάν τους αλλάξεις φορτίο π.χ. πέτρες, στυλώνουν τα ποδάρια και δεν κουνάνε ρούπι. Βέβαια έχω και εγώ μια πολύ ενδιαφέρουσα και ευχάριστη ειδικότητα, υποτίθεται πως είμαι «ειδικός» στην κινηματογραφική αισθητική, παρ΄ όλο που πιστεύω πως όποιος ξέρει μόνο κινηματογράφο δεν ξέρει ούτε κινηματογράφο. Διότι ο «πούρους κινηματογράφικους» ανήκει στη συνομοταξία όλων των άλλων δυστυχισμένων «πούρων», που έγιναν «πούροι» ίσα ίσα για να βρουν μια δουλειά και να γίνουν ενδεχομένως καθηγητές στο πανεπιστήμιο. Και σε ένα έσχατο στάδιο κατάπτωσης να καταντήσουν ίσως και …ακαδημαϊκοί!» 

Θεωρώ πως η ποιο αντικειμενική βιογραφία είναι αυτή που επιτρέπει να «μιλήσει» το ίδιο το αντικείμενο εάν και εφ΄ όσον υπάρχουν τα δεδομένα και εάν μπορούμε να πάρουμε τον Ραφαηλίδη ως «αντικείμενο», κάτι που είναι μεγάλο ρίσκο και ας είναι πεθαμένος. Ο Ραφαηλίδης είναι ιδιαίτερα απολαυστικός όταν γράφει για τον εαυτό του, προσπαθώντας να αποδείξει πως δεν υπάρχει αντικειμενική άποψη για κάθε τι ιστορικό δηλαδή για ότι έχει γίνει και είναι ήδη γεγονός, μαζί και η ζωή κάποιου νυν συχωρεμένου.

«…Τα ιστορικά μου κείμενα απέχουν έτη φωτός από τα κείμενα ενός ειδικού στην Ιστορία και αυτό γίνεται εύκολα νοητό στον κάθε νοήμονα. Διότι στην επιστήμη της Ιστορίας δεν έχει θέση ούτε το προκλητικό χιούμορ, ούτε πολύ περισσότερο η αδιάκοπη «αυτοκαταστροφή» του ιστορήματος με συνειρμικά εμβόλιμα από άλλες…ιστορίες. Θέλω να δείξω πως ότι γράφω δεν είναι τίποτα περισσότερο από ερεθίσματα που θα μπορούσε να πάρει ο οποιοσδήποτε νεοέλληνας που θα διάβαζε ιστορία, όταν είναι πλήρως και ολοκληρωτικά…προκατειλημμένος. Εννοώ, τοποθετημένος σε μια συγκεκριμένη «θέση», που του επιτρέπει να βλέπει τα πράγματα από μια συγκεκριμένη «γωνία όρασης» και συνεπώς να τα «φωτίζει» με το φως που πέφτει μόνο από αυτή τη γωνία. Ένας άλλος θα διάλεγε μια άλλη γωνία – και αυτό είναι δικαίωμά του. Αυτό που δεν θα μπορούσε να είναι δικαίωμά του είναι ο άκρως πονηρός ισχυρισμός, πως η δική του γωνία του επιτρέπει «αντικειμενική» θέα της Ιστορίας. Ε, λοιπόν, αντικειμενική Ιστορία ούτε υπήρξε ποτέ, ούτε θα ήταν δυνατό να υπάρξει. Για τον απλό λόγο πως ο ιστορικός ή ο αναγνώστης της Ιστορίας, είναι ένα υποκείμενο που έρχεται αντιμέτωπο με ένα αντικείμενο (το βεβαιωμένο ιστορικό γεγονός) και το φορτίζει με σημασίες που δεν τις έχει το ίδιο. Άρα τις σημασίες τις προσθέτουν στα γεγονότα και στα αντικείμενα οι άνθρωποι, όταν αποκαθιστούν μαζί τους μια διαλεκτική σχέση, που σημαίνει σχέση που δημιουργείται από τη σύγκρουση του αντικείμενου με το υποκείμενο. Τα νοήματα σ΄ αυτά τα προσθέτει πάντα ο νοήμων άνθρωπος, στο μέτρο των νοητικών του δυνατοτήτων, της γενικότερης παιδείας του, της ευαισθησίας του της ταξικής του τοποθέτησης και άλλων πολλών παραμέτρων…»

Άντε τώρα να κάνω αντικειμενική κριτική στον Ραφαηλίδη και να μπω στη μέση της σύγκρουσης αντικειμένου με υποκείμενο, σίγουρα θα πέσω σε ντουβάρι που δεν απέχει από την γελοιοποίηση, μια κατάσταση που μέσα της είναι μπλεγμένοι πλήθος ειδικών κριτικών και όσων επιδιώκουν να έχουν λόγο, χωρίς λόγο και για κάποιον άλλο λόγο. Καταφεύγω σε Ραφαηλίδικη μεθοδολογία για να μη βρω τον μπελά μου, κυρίως από τον ίδιο τον πάντα «επικίνδυνο» Ραφαηλίδη, – ακόμα βγάζει βιβλία με το ψευδώνυμο «Κληρονόμοι Βασίλη Ραφαηλίδη», -  που όπως είναι εκεί ψηλά αν αρχίσει να ξεχέζει εμένα, πάει την βάψαμε όλοι. Γι΄ αυτό δηλώνω πως τα λίγα αυτά που διαβάζετε σε αυτό το βιογραφικό κείμενο είναι εντελώς υποκειμενικά και επίσης θέλω να δηλώσω ανερυθρίαστα πως στα κείμενα του βρήκα μια μέθοδο γραψίματος που έκφρασε την υπαρξιακά πολλαπλώς διχασμένη, αυθαίρετη και αδιέξοδη επαγγελματικά, οικοδομική, αναγνωστική και συγγραφική μου καριέρα.

Υπήρξε μέγιστος θαυμαστής του Άλφρεντ Χίτσκοκ, αφιέρωσε κάμποσες σελίδες στο σινεμά του μαιτρ του τρόμου και δεν μπόρεσε να κρύψει την έμμονη ιδέα του θανάτου που τον διακατείχε. Δεν υπάρχει κείμενό του που έμμεσα ή άμεσα να μην παίζει με το θάνατο. Γράφει ο φίλος και εκδότης του Γιάννης Σολδάτος – Εκδ. Αιγόκερος:

«… Ο κύριος Χίτσκοκ έχει πολλά κοινά σημεία με το Ραφαηλίδη. Κατ΄ αρχήν φυσιογνωμικά έχουν περίπου το ίδιο σουλούπι. Μιλάνε και οι δύο για το θάνατο και ψάχνουν να τον βρουν πίσω από κάθε αντι - κείμενο τους. Σκαρώνουν ατελείωτες φάρσες μαζί του και μαζί σας, γι΄ αυτό και τώρα προσέξτε την κάθε αράδα που θα διαβάζετε. Ο χιτσκοκικός Ραφαηλίδης σας έχει στημένες πολλές παγίδες γι΄ αυτό πάρτε μαζί σας και τη χιτσκοκική ειρωνεία, θα σας χρειαστεί για να περάσετε καλά με το θάνατο…»

Ο Ραφαηλίδης πάντως πέρασε στο θάνατο εντελώς φυσικά μιας και θεωρούσε το θάνατο «φυσική κατάσταση», ήταν κάτι που το προσπαθούσε με μεταφυσική προσήλωση, σαν να πήγαινε επίσκεψη σε έναν πολύ γνωστό του.

 Γράφει ο άλλος φίλος του Θόδωρος Αγγελόπουλος:

«…Σ΄ ένα αυτοκίνητο που κατέβαινε την Κηφισίας, πήρα το μήνυμα ότι ήταν στην εντατική.

Τον πρόλαβα να ανασαίνει.

- Πόσο; Ρώτησα το γιατρό.

- Ώρες.

Το πρόσωπό του ήταν χλωμό, αλλά η έκφραση, ίδια: αγέρωχη και παράξενα τρυφερή. Ένας ζεστός άνεμος φυσούσε στο νεκροταφείο έξω από την Πάτρα, όπου τελικά τον έθαψαν. Την ώρα που έκλειναν το φέρετρο για να τον κατεβάσουν, ένα κόκκινο γαρίφαλο ξέφυγε από τ΄ άλλα λουλούδια, πέρασε απ΄ τα μάτια του κι έμεινε στο πλάι. Το φέρετρο κατέβηκε στο χώμα μ΄ ένα γαρίφαλο που έφεγγε στο πρόσωπό του. «Για κοίτα» σκέφτηκα εκείνη τη στιγμή, «ο Βασίλης φεύγει μ΄ ένα γαρίφαλο στ΄ αυτί». Και χαμογέλασα…».

Χαμογέλασα και εγώ όταν το διάβασα γι΄ αυτό θα βάλω πρώτα πότε πέθανε και μετά πότε γεννήθηκε, έτσι στην αιώνια μνήμη και στην υγειά του αιώνιου θανάτου, που είναι και δικός μας. Πέθανε το 2000 στην Αθήνα και γεννήθηκε το 1934 στα Σέρβια Κοζάνης. Το 1943 σε ηλικία 9 ετών ακολούθησε στο βουνό τους αντάρτες γονείς του που του στοίχισε διώξεις και εξορίες. Το 1953 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα σπούδασε κινηματογράφο και δούλεψε σαν βοηθός του Ν. Κούνδουρου και του Ρ. Μανθούλη. Το 1963 γύρισε δύο ταινίες μικρού μήκους, την ίδια χρονιά εμφανίστηκε σαν κριτικός κινηματογράφου. Το 1964 –65 βρέθηκε στην Αλγερία κοντά στον Μιχάλη Ράπτη – Πάμπλο – στο πλευρό της Αλγερινής επανάστασης κατά της Γαλλικής αποικιοκρατίας. Συμμετείχε ως συνιδρυτής των περιοδικών Ελληνικός κινηματογράφος και Σύγχρονος κινηματογράφος. Εργάσθηκε σαν κινηματογραφικός κριτικός ρεπόρτερ και επιφυλλιδογράφος στο Βημα (1974 - 1983) και στο Έθνος (1983 – 1998). 

           

Έργα του, όχι όλα:

- Η κρυφή γοητεία της μπουρζουαζίας

- Μνημόσυνο για έναν ημιτελή θάνατο

- Ιστορία (κωμικοτραγική) του νεοελληνικού κράτους

- Οι λαοί των Βαλκανίων

- (Μυθ)ιστορία των βαρβάρων προγόνων των σημερινών Ευρωπαίων

- Λαοί της Ευρώπης

- Στοιχειώδης αισθητική

- 20 κείμενα για 127 αιρέσεις

- Θερμοί και ψυχροί πόλεμοι

- Επαναστατικά και απελευθερωτικά κινήματα

- Οι λαοί της Μέσης Ανατολής

- Νεοελληνική ιστορία της αρχαίας Ελλάδας – Από την ελληνική αρχή στην αρχή της ελληνικής παρακμής

- Πέρα από τον κινηματογράφο

- Ταξίδι στο μύθο – Δια της ιστορίας και στην ιστορία δια του μύθου - ο κινηματογράφος του Θόδωρου Αγγελόπουλου

- Λεξικό ταινιών με κριτικές του Βασίλη Ραφαηλίδη - 3 τόμοι - Αιγόκερος κινηματογράφος

- Φιλμοκατασκευή (Μια μέθοδος ανάγνωσης του φίλμ)

- 12 μαθήματα για τον κινηματογράφο.