Ιανουάριος 2011.
Κείμενα, φωτογραφίες: Μυρσίνη Τσακίρη
mirsini-tsakiri@hotmail.com
Η Κούβα δεν είναι μόνον ρούμι, πούρα και μουσική σάλσα. Είναι κάτι περισσότερο. Η συνεργάτης του americalatina.com.gr Μυρσίνη Τσακίρη ταξίδεψε στο "νησί της Επανάστασης" και κατέγραψε την ζωή και την πολιτική κατάσταση, αλλά και την ιστορία αυτού του τόπου. Πόσα από αυτά που ξέρουμε για την Κούβα και το καθεστώς του Κάστρο ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα; Μήπως πολλά από αυτά είναι μέρος πολιτικής προπαγάνδας; Στο αφιέρωμα αυτό παρουσιάζονται στοιχεία για το εκλογικό και εκπαιδευτικό σύστημα της Κούβας, την διατροφή, τον τουρισμό, το σύστημα υγείας και ασφάλειας, αλλά και τις σχέσεις της χώρας με την Κίνα και τη Βενεζουέλα. Ο φακός τουamericalatina εστιάζει και στις πολιτιστικές εκφράσεις των Κουβανών, όπως είναι οι θρησκευτικές τελετές της Σαντερίας, μιας αρχαίας θρησκείας που συνυπάρχει με τον Καθολικισμό αλλά και στην Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία που ο Φιντέλ Κάστρο χάρισε στο Οικουμενικό Πατριαρχείο το 2004.
Οι Κουβανοί σήμερα
Στην Κούβα δεν έχει σημασία από που προέρχεται κάποιος. Δεν υπάρχουν φυλετικές διακρίσεις. Δεν υπάρχει ρατσισμός. Η συνύπαρξη διαφορετικών ανθρώπων είναι ισορροπημένη κι όλοι ζουν αρμονικά. Όταν βρίσκεσαι στην Κούβα, η άκρως φιλική φύση των ντόπιων και το πάθος τους για τη ζωή, είναι αρκετά για να ερεθίσουν το πνεύμα σου και να σου δώσουν μια άλλη προοπτική για τη ζωή.
Ο λαός της Κούβας πάνω απ' όλα είναι περήφανος. Είναι φιλειρηνικός, πολύ φιλόξενος, ευγενικός και χαμογελαστός. Δείχνει να είναι ευτυχισμένος, ξέγνοιαστος και καθόλου αγχωμένος. Εξυπηρετικός, πρόθυμος να σε βοηθήσει σε ότι χρειαστείς, πρόθυμος να απαντήσει στην όποια ερώτηση σου. Πολύ εύκολα θα σου πιάσει κουβέντα στον δρόμο κι ας σε γνωρίζει ελάχιστα ή και καθόλου.
Η ψυχαγωγία
Η εμφάνιση τους είναι ιδιαίτερα προσεγμένη και όλοι κυκλοφορούν στο δρόμο περιποιημένοι. Ιδίως οι γυναίκες, οι οποίες δίνουν περισσότερη σημασία στο μανικιούρ και στα αξεσουάρ τους. Λατρεύουν τον κινηματογράφο, τη μουσική, το τραγούδι και τον χορό. Γενικότερα, οι Κουβανοί απολαμβάνουν πολλές από τις ίδιες μορφές ψυχαγωγίας με την υπόλοιπη Λατινική Αμερική.
Ωστόσο, υπάρχουν μεγάλες διαφορές στη ψυχαγωγία ανάμεσα στις μεγάλες πόλεις, όπως την Αβάνα, και στις αγροτικές επαρχίες. Κάθε εβδομάδα, διοργανώνονται πολλοί χοροί από τις διάφορες κοινότητες και αρκετοί είναι αυτοί που είναι αφιερωμένοι αποκλειστικά στους νέους.
Οι Κουβανοί με τη συμπεριφορά τους και τον χαρακτήρα τους σου θυμίζουν άλλες εποχές. Εποχές στις οποίες όλα ήταν πιο απλά και οι άνθρωποι είχαν άλλες αξίες, άλλα ιδανικά, άλλα ήθη και ζούσαν έχοντας άλλους στόχους, άλλους σκοπούς, άλλες προθέσεις, πιο αγνά όνειρα. Στην Κούβα ο λαός δεν φοβάται τις αλλαγές και η ιστορία δεν αναπαύεται.
Η πολιτική προπαγάνδα κατά της Κούβας του Κάστρο
Η προπαγάνδα των αντι-Καστρικών ομάδων έχει δημιουργήσει όλα αυτά τα χρόνια σε πολλές χώρες του κόσμου μια λάθος εικόνα για την Κούβα, το σύστημά της και τις συνθήκες ζωής των ανθρώπων εκεί. Την πραγματική εικόνα μπορεί κάποιος να την “συλλάβει” όταν επισκεφτεί το νησί γιατί τότε είναι ελεύθερος για να βγάλει συμπεράσματα.
Σύστημα διατροφής και εστιατόρια
Σε κάθε πολίτη της Κούβας, ανεξαρτήτως αν δουλεύει ή όχι, το κράτος του χορηγεί δωρεάν μηνιαίως ορισμένες ποσότητες βασικών ειδών διατροφής και περιποίησης. Για παράδειγμα: ρύζι, ζάχαρη, φασόλια, λάδι, αλάτι, κρέας, κοτόπουλο, ψάρι, αυγά, ψωμί, οδοντόκρεμες, οδοντόβουρτσες, σαπούνι, κτλ.
Έπειτα από κάποιο διάστημα αν κάποιος πολίτης χρειαστεί ξανά αυτές τις ποσότητες, μπορεί με ελάχιστο κόστος έως και 3 φορές το μήνα να τις προμηθευτεί. Για την παραλαβή αυτών των ειδών, ο κάθε πολίτης είναι εφοδιασμένος με ένα βιβλιαράκι που λέγεται "libreta de racionamiento" (μπλοκ σιτηρεσίου), το οποίο θεσπίστηκε το 1962 από τον Γκεβάρα.
Όλα τα εστιατόρια στη Κούβα είναι κρατικά. Χωρισμένα βέβαια σε τουριστικά και σε αυτά που γευματίζουν οι ντόπιοι. Για τους τουρίστες όμως υπάρχουν και τα "paladares", τα οποία είναι οικογενειακά μικρά εστιατόρια και επιτρέπεται να έχουν μόνο 12 καθίσματα και να μαγειρεύουν μόνο τοπική κουβανική κουζίνα. Ανήκουν ανάμεσα στις λιγοστές επιχειρήσεις που φορολογούνται στη χώρα.
Όλοι έχουν τα ίδια
Γενικά, η Κουβανική νοοτροπία είναι ότι όλοι μοιράζονται ότι είναι διαθέσιμο. Δεν υπάρχει άρχουσα Κουβανική τάξη με μεγάλα σπίτια. Είναι μια χώρα στην οποία όλοι είναι το ίδιο και όλοι έχουν τα ίδια. Κανείς δεν είναι άστεγος και κανείς δεν πεθαίνει από την πείνα. Η Κούβα είναι μια χώρα εργαζομένων. Είναι σημαντικό πως σχεδόν όλοι οι άνθρωποι έχουν δουλειές και δουλεύουν για την βελτίωση όλων των ανθρώπων στην Κούβα, όχι μόνο των εαυτών τους.
Τα σπίτια είναι μοιρασμένα στις οικογένειες και τα νιόπαντρα ζευγάρια μπαίνουν σε λίστα προτεραιότητας για απόδοση οικίας. Οι γειτονιές είναι χωρισμένες σε ζώνες και ανά ζώνη υπάρχει ένας επίτροπος εκλεγμένος από τους ίδιους τους κατοίκους και ο οποίος είναι υπεύθυνος για την επίλυση τυχόν προβλημάτων, για τη διαμεσολάβηση με τη κυβέρνηση και για την αξιολόγηση των δημοτών. Με λίγα λόγια είναι σαν διαχειριστής και λειτουργεί σαν τον δικό μας "δήμο" που εκδίδει πιστοποιητικά γέννησης, οικογενειακής κατάστασης, κτλ.
Συνθήματα αντί για διαφήμιση
Ένα αξιοσημείωτο πράγμα, έχοντας ζήσει σε χώρα όπου η εμπορευματοποίηση και ο υλισμός σου "ρίχνονται" από όλες τις πλευρές, που θα σας κάνει εντύπωση με το που φτάσετε στη Κούβα, είναι η απουσία της διαφήμισης. Δεν θα δείτε πουθενά μάρκες προϊόντων να προωθούνται σε αφίσες στο δρόμο ή σε περιοδικά μόδας ή στο ραδιόφωνο ή στην τηλεόραση.
Προσωπική μου άποψη είναι πως είναι πολύ σημαντικό και αναζωογονητικό να μπορείς να θαυμάζεις την αυθεντική κουλτούρα μιας χώρας η οποία έχει βάλει στην άκρη τις εξωτερικές επιρροές. Αυτό όμως που θα δείτε στους δρόμους είναι πολλά συνθήματα και ζωγραφιές υπέρ της Επανάστασης και των ηρώων της.
Ένας διαφορετικός "καπιταλισμός"
Ο καπιταλισμός έχει έρθει στην Κούβα, αλλά όχι με τη μορφή που θα μπορούσε κανείς να βρει σε μια καπιταλιστική χώρα. Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια της Ειδικής Περιόδου, ο Φιντέλ Κάστρο επέτρεψε σε μερικούς αγρότες να ξεκινήσουν να πουλάνε το περίσσευμα των καλλιεργειών τους στις αγορές αγροτών. Έτσι δημιουργήθηκαν οι γεωργικοί συνεταιρισμοί, όταν άρχισαν κι αυτοί να πουλάνε με τη σειρά τους την παραγωγή τους στο κράτος κάθε χρόνο.
Στις μεγάλες πόλεις θα βρείτε αγορές έργων τέχνης και διάφορες άλλες χειροτεχνίες, καθώς και αγορές με βιβλία. Υπάρχει όμως ένα πολύ μικρό έως αόρατο θα έλεγα σημάδι ανταγωνισμού και ένας μικρός αριθμός επιλογών των καταναλωτών. Πολλοί από τους πωλητές των αγορών αυτών, πουλάνε ακριβώς τα ίδια προϊόντα για την ακριβώς ίδια τιμή.
Η Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία στην Αβάνα
Στην Κούβα σήμερα υπάρχουν πολλές θρησκείες, με κυριότερη αυτή του Καθολικισμού. Το θρησκευτικό τοπίο της όμως απαρτίζεται και από άλλες θρησκείες, όπως αυτή της Σαντερίας, η οποία προέρχεται από μια αφρικανική θρησκεία που ήρθε στην Κούβα από τους σκλάβους. Περιλαμβάνει πολλές θεότητες αλλά δεν λατρεύονται συνήθως όλες από αυτές. Τελετές πραγματοποιούνται σε όλη τη Κούβα. Νέα μέλη γίνονται αποδεκτά και ντύνονται με συγκεκριμένους τρόπους για την τελετή. Επίσης γίνονται και διάφορες προσφορές στους θεούς.
Αξίζει να σημειωθεί πως στη πρωτεύουσα της Κούβας, την Αβάνα, υπάρχει μια ορθόδοξη χριστιανική εκκλησία, ο Άγιος Νικόλαος, την οποία η Κυβέρνηση της Κούβας και ο Φιντέλ Κάστρο χάρισαν το 2004 στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Επίσης, στα σχέδια των κυβερνήσεων της Κούβας και της Ελλάδας σε συνεργασία με την εκκλησία είναι και η λειτουργία ελληνικής ορθόδοξης εκκλησιαστικής σχολής.
Ο τουρισμός και οι σχέσεις με Βενεζουέλα και Κίνα
Από τα τέλη όμως της δεκαετίας του '90 που αναπτύχθηκε περισσότερο ο τουρισμός, και μετά την επίσκεψη του Πάπα στο νησί το 1998, πολλοί τουρίστες άρχισαν να συρρέουν στο νησί. Έτσι σήμερα έφτασε να θεωρείται ο τουρισμός ως η “βαριά βιομηχανία” της Κούβας, καθώς αποφέρει και τα περισσότερα έσοδα.
Και διάφορα κράτη όμως, που υποστηρίζουν την ιδεολογία του Κάστρο, υπέγραψαν συμφωνίες τα τελευταία χρόνια με την Κούβα, πράγμα που βοηθάει την οικονομία της να ανακάμψει.
Για παράδειγμα, η Βενεζουέλα, κορυφαίος εμπορικός εταίρος της Κούβας εδώ και 10 χρόνια, τους προμηθεύει ημερησίως με 100.000 βαρέλια πετρελαίου και πρόσφατα ο πρόεδρος Ούγκο Τσάβες δήλωσε πως και αφού η ίδια η Κούβα διαθέτει σημαντικά κοιτάσματα πετρελαίου στην οικονομική ζώνη της στον Κόλπο του Μεξικού, θα την βοηθήσει να κάνει εξόρυξη.
Ένα ακόμα παράδειγμα είναι η Κίνα, η οποία μεγεθύνει τις επενδύσεις της στον ενεργειακό τομέα της Λατινικής Αμερικής, αυξάνοντας και την ενεργειακή σημασία της Κούβας, με μια συμφωνία βάσει της οποίας δικές της εταιρίες θα ηγηθούν στην επέκταση ενός διυλιστηρίου πετρελαίου στο Σιενφουέγος.
Ένα κουβανικό αστείο
Κι επειδή μερικές φορές το να μελετάς το χιούμορ μιας κοινωνίας είναι ένας καλός τρόπος να κατανοείς την κοινωνία αυτή και τη στάση της στα διάφορα θέματα, ακολουθεί ένα κουβανικό αστείο.
Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, ο Φιντέλ Κάστρο πραγματοποιεί μια συνάντηση στην Πλατεία της Επανάστασης για να πάρει μια ιδέα για το τι ήθελε ο κόσμος να κάνουν. Στέκεται στο βήμα, λοιπόν, μπροστά σε χιλιάδες κόσμο και τους εξηγεί τους δύσκολους καιρούς που μπορεί να έρθουν. Μετά λέει, "Όσοι εξακολουθούν να είναι μαζί μας και να θέλουν τον σοσιαλισμό, να μετακινηθούν στα αριστερά". Ένας αριθμός ανθρώπων μετακινείται προς τα αριστερά. "Και όλοι όσοι θέλουν αλλαγή προς τον καπιταλισμό, να μετακινηθούν στα δεξιά". Οι υπόλοιποι που είχαν απομείνει μετακινούνται στα δεξιά. Ωστόσο όμως , ένας άντρας, ο Πεπίτο παρέμεινε στη μέση. Παρατηρώντας τοαυτό, ο Φιντέλ τον ρωτάει γιατί δεν μετακινήθηκε σε κάποια πλευρά. "Λοιπόν", απαντάει ο Πεπίτο, "εγώ θέλω την κοινωνική πρόοδο του σοσιαλισμού, αλλά επίσης θέλω και τα υλικά οφέλη του καπιταλισμού".
