γράφει ο Γ.Α.Αγγελίδης
Η Ελλη Παππά έζησε όλον σχεδόν τον 20ο αιώνα, στην ΟΚΝΕ από τα παιδικά της χρόνια, στο ΚΚΕ στη κατοχή και τον εμφύλιο πόλεμο. Συνελήφθη στα τέλη του 1950 λίγες μέρες μετά τον Νίκο Μπελογιάννη, καταδικάστηκε σε θάνατο με την φασιστική κατηγορία της «κατασκοπείας», κατηγορία που έστελνε στο απόσπασμα πλήθος αγωνιστών. Έμεινε συνολικά 13 χρόνια στη φυλακή, το 1967 άλλον ενάμισι χρόνο εξορία στα Γιούρα. «…οι δολοφόνοι του Μπελογιάννη δεν τόλμησαν να κάνουν το έγκλημά τους μέχρι τέλους. Σταμάτησαν σαν πραγματικοί φαρισαίοι μπροστά στη θύελλα της αγανάκτησης που θα ξεσήκωνε η εκτέλεση μιας μάνας. Έτσι αν ακόμα ζω, το οφείλω στη δειλία τους…» 2 του Απρίλη 1952. (Από το τρίτο γράμμα της Έλλης Ιωαννίδου (Παππά) μέσα από τη φυλακή που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Ουμανιτέ με τίτλο Εκδίκηση – «Νίκος Μπελογιάννης- Εθνικός ήρωας της Ελλάδας» Εκδοτικό «Νέα Ελλάδα» σελ.74).
Η Ελλη Παππά είχε εξασφαλισμένη την ιστορική καταγραφή της στο πλάι του Νίκου Μπελογιάννη. Είχε «φτιαχτεί» ο μύθος της που της εξασφάλιζε για τα μεταπολεμικά χρόνια και για όλη της την ζωή, την «αναγνωρισιμότητα» άκρως απαραίτητη για πολιτική ή επαγγελματική καριέρα ή και τα δυο ταυτόχρονα. Όμως δεν «βετερανοποιείται», δεν βολεύεται στην ιστορική καταγραφή πολλαπλών χρήσεων, διεκδικεί και κατακτά κατά την γνώμη μου την θέση της στο μέτωπο των αγωνιστών διανοουμένων, μέσα από τον δικό της δύσβατο δρόμο. «…δεν είναι τυχαία η επιλογή μου να αρχίσω από τον Πλάτωνα τη δουλειά μου για την αρχαία ελληνική σκέψη. Βέβαια όλα ξεκίνησαν από τη συμφωνία μας με τον Νίκο Μπελογιάννη να γράψουμε μαζί –«αν ζήσουμε»- την ιστορία της ελληνικής σκέψης. Σχέδιο μεγαλεπήβολα αισιόδοξο, αλλά τότε, μέσα στα απάνθρωπα κελιά απομονωτήρια της Ασφάλειας, μπορούσαμε ακόμη να κάνουμε τέτοια σχέδια, έστω και κάτω από τη σκιά του θανάτου. Η μοίρα τόφερε να επιχειρήσω μόνη μου πιά την πραγματοποίηση αυτού του σχεδίου στο βαθμό του εφικτού και των δυνατοτήτων μου…» ( Ο Πλάτωνας στην εποχή μας- Εισαγωγή Β΄ έκδοσης σελ. ΙΙΙ )
Ο αιώνας μας προσφέρει γεγονότα έντονα, με μεταπτώσεις από την νίκη στην ήττα και αντιθέτως, το αυθόρμητο και το συνειδητό, ο μεταφυσικός ιδεαλισμός και ο διαλεκτικός υλισμός συνυπάρχουν συγκρουόμενοι. H μελέτη της αρχαίας ελληνικής σκέψης στις ρίζες του διαλεκτικού υλισμού και του ιδεαλισμού επιδρά καταλυτικά στο έργο της. Οι ανάγκες για κοινωνική και πολιτική σκέψη ανάλογες των οξυμένων καταστάσεων στην ελληνική και παγκόσμια πραγματικότητα δημιουργούν το έδαφος για ένα νέο βήμα στην έρευνα των αντιθέσεων που δρουν. Έζησε την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, που από χρόνια πριν ακουγόταν η βουή της να έρχεται, η Έλλη Παππά την άκουσε και την έγραψε στο χαρτί, ενώ άλλοι που ούτε άκουγαν ούτε έβλεπαν τίποτα, την απέκλειαν ανοήτως ως «αντικομματική- αμφισβητία». Υπερασπίστηκε το σοσιαλισμό έξω από το –όπως εξελίχθηκε- δογματικά ιδανικό πρότυπο, κόμμα-υπαρκτός σοσιαλισμός- εργατική τάξη. Χρησιμοποίησε τη θεωρία τις ιδέες ως μέθοδο ανάλυσης προβληματισμού γνώσης και όχι ως λιβανιστήρι εξουσιών.
Τα έργα της – μαζί με τα έργα και άλλων εξ ίσου σπουδαίων διανοουμένων – αντιμετωπίζονται ως εχθρικά ή στην καλύτερη περίπτωση ως αιρετικά, εφαρμόζουν την σίγουρη και δοκιμασμένη μέθοδο της σιωπής. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της περιπέτειας του βιβλίου της Ο Πλάτωνας στην εποχή μας, «…Με τον ίδιο τρόπο εκδηλώθηκε και η «σταλινική σιωπή». Παρ΄ όλο που τότε έπαιρνα μέρος στο Τμήμα Φιλοσοφίας του ΚΜΕ – του «Κέντρου Μαρξιστικών Ερευνών» του ΚΚΕ- η ηγεσία του σιώπησε παντελώς. Ούτε μια αρνητική έστω παρουσίαση του βιβλίου μου ούτε μια απόπειρα για διάλογο και αντιπαράθεση στα πλαίσια αυτού του Κέντρου «Ερευνών». Όσο για το βιβλιοπωλείο της «Σύγχρονης Εποχής», ο Πλάτωνάς μου ποτέ δεν πέρασε το κατώφλι του. Οι πελάτες που το ζητούσαν έπαιρναν τη στερεότυπη απάντηση πως δεν το έχουν και πως δεν γνωρίζουν ότι υπάρχει αυτό το βιβλίο!… Η Αυγή του ΚΚΕ ες., της «ανανέωσης» και της «πολυφωνίας» αρνιόταν πεισματικά να δημοσιεύσει οτιδήποτε για το βιβλίο μου διότι δεν ανήκα στο εσ.! Η πολυφωνία, η ελεύθερη διακίνηση των ιδεών κι όλες οι πομπώδεις διακηρύξεις ήταν, προφανώς, για τους άλλους, ενώ το δια της σιωπής θάψιμο ανήκε στο ευαγγέλιο των απανταχού οπαδών του ζντανοφισμού- και του πλατωνισμού, άλλωστε. Ο Τάσος Βουρνάς, χάρη στο κύρος του, μπόρεσε να σπάσει τελικά το φράγμα της σιωπής που προσπάθησαν να του επιβάλουν. Ήταν ο μόνος από κείνον τον χώρο. Κατά τα άλλα, η σιωπή είναι χρυσός…» ( Εισαγωγή Β έκδοσης σελ. ΙΙ )
Κατά τη γνώμη μου το θεωρητικό έργο της Έλλης Παππά δημιουργεί κάποιου είδους «φιλοσοφική ερευνητική σχολή».Ταυτίζεται κατά κάποιο τρόπο με τους αρχαίους έλληνες στοχαστές στο παθιασμένο κυνήγι της «αλήθειας». «Στόχος της γνώσης είναι η πράξη» και το περίφημο «όψις αδήλων τα φαινόμενα» του Αναξαγόρα δηλαδή « η γνώση της κρυμμένης κάτω από τα φαινόμενα πραγματικότητας», μπολιάζουν την μεθοδολογία της, προσδίδουν στα έργα της ένα εντελώς πρωτότυπο θεωρητικό-πολιτικό- λογοτεχνικό αποτέλεσμα, με πλέον ενδιαφέρουσα την παράλληλη παρουσίαση Σταλινισμού – Πλατωνισμού. Η Έλλη Παππά ερμηνεύοντας την μεγάλη της αγάπη τον Ηράκλειτο –μεγάλο Εφέσσιο- είναι κατηγορηματική: η αντικειμενική πραγματικότητα διέπεται από νόμους που δεν έχουν «ηθική», απόλυτη έννοια της δικαιοσύνης δεν υπάρχει, η έξω από κάθε ανθρώπινη βούληση ισχύς του νόμου της ενότητας των αντιθέσεων αποτελεί και την μοναδική «αρμονία».Καμία ιδιαιτερότητα, δεν μπορεί να υποκαταστήσει αυτή την νομοτέλεια τόσο στην Ελλάδα, όσο και σε κάθε ανθρώπινη κοινωνία με οποιαδήποτε μορφή οργάνωσης, από τότε και όσο θα υπάρχουν άνθρωποι. Μεθοδικά αποκαλύπτει αφ΄ ενός την ιδεολογικοποιημένη απάτη, τα περί δήθεν ελληνικών ιδιαιτεροτήτων που ευθύνονται για τα τόσα δεινά και την υπανάπτυξη στο τόπο μας, -που στην ουσία είναι το διαχρονικό άλλοθι όλων σχεδόν των κομμάτων χαρακτηριστικό της ανεπάρκειάς τους,- αφ΄ ετέρου βεβαιώνει πως : η ύπαρξη λαθεμένων αποτελεσμάτων προϋποθέτει ένα σύνολο εσφαλμένων ιδεών.
Στο ερευνητικό της ταξίδι πολύτιμο εργαλείο είναι το έργο των Μαρξ Ένγκελς, ο Βασίλης Ραφαηλίδης την κατατάσσει στην κατηγορία των Μαρξιστών διανοουμένων και στήριξε το έργο της. Σταθερή είναι η προσήλωση της στα σοσιαλιστικά ιδανικά και στην Λενινιστική επαναστατική παράδοση. Γενικότερα πρόσφερε σημαντικό υλικό για την μελέτη του σοσιαλισμού, απασχολήθηκε με τον λαϊκισμό του Στάλιν και την αντιλενινιστική αντιμαρξιστική οπισθοδρόμηση στην ΕΣΣΔ. Οι απόψεις και οι αναλύσεις της θεωρώ πως είναι απολύτως γόνιμες. «…Με το δρόμο που πήρε ο «υπαρκτός σοσιαλισμός», κατόρθωσε να κάμει αναγκαιότητα την ανατροπή του, χωρίς αυτό να σημαίνει πως έγινε «αναγκαιότητα» η άρνηση του σοσιαλισμού. Πολλές «αναγκαιότητες» παραγνώρισε ο «υπαρκτός σοσιαλισμός», αντικαθιστώντας τες με πρακτικές που δεν είχαν καμία σχέση με το μαρξισμό, με τον «επιστημονικό σοσιαλισμό» και σ΄ αυτό επιβάλλεται να αναζητηθούν οι αιτίες της ήττας του. Αλλά αυτή του η ήττα δημιουργεί και τις προϋποθέσεις για τη νίκη του σε ένα μέλλον που, έστω κι αν δεν είναι πολύ ορατό, είναι ωστόσο βέβαιο; Η απάντηση είναι ανεπιφύλακτα καταφατική και μαρξιστικά- ακόμη και «λενινιστικά»- ανεπίληπτη: Η κατεδάφιση του «υπαρκτού σοσιαλισμού» ήταν η ιστορικά αναγκαία προϋπόθεση για την οικοδόμηση του Σοσιαλισμού.» ( Μύθος και ιδεολογία στη Ρωσική επανάσταση. Σελ. 260. Εκδ. Εστίας)
Το βιβλίο, που κατά τη γνώμη μου, δίνει χαρακτήρα σε όλο της το έργο είναι το «Ο Πλάτωνας στην εποχή μας» με πρώτη έκδοση το 1980 και δεύτερη το 1997, «… Με τον Πλάτωνα η Εξουσία γίνεται ιδέα…απόλυτη, αναλλοίωτη, ολόκληρη και ακέραιη, δεν επιδέχεται την αντίθεση, την πολλαπλότητα και τη μοιρασιά. Ανήκει σ΄ εκείνους που μπορούν να την ασκούν και αυτοί ασκούνε την εξουσία σαν υπέρτατο δικαίωμά τους επειδή φτάσανε στην ανώτατη βαθμίδα της μυητικής διαδικασίας της γνώσης…Στόχος της, η δημιουργία της χωρίς αντιθέσεις πολιτείας, όπου ολοκληρωτικά υποτάσσεται το μερικό στο γενικό, μια που μόνο οι φιλόσοφοι-βασιλείς έχουν φτάσει στη θέα του γενικού και μόνο αυτοί είναι σε θέση να χτίσουν την πολιτεία της αρμονίας, από όπου έχει διωχτεί το μίασμα της αντίθεσης. Ποτέ στην ιστορία της ανθρώπινης σκέψης- και στην ιστορία της πολιτικής σκέψης- η απόλυτη κυριαρχία του γενικού και η απόλυτη υποταγή του μερικού δεν βρήκαν μια τόσο πλήρη και τόσο ειλικρινή διατύπωση…» (σελ.281)
Η Ελλη Παππά έζησε τον εικοστό αιώνα με ζωή και με θάνατο, πάλεψε μαζί του όσο μπορούσε με ζωή και με θάνατο, στις μεγάλες του ώρες και τις ώρες των διαψεύσεων, τον κοίταξε κατάματα, χωρίς αυταπάτες, κατέγραψε επιλογές πράξεις παραλείψεις που οδήγησαν στην καταστροφή του μέλλοντος που είχαμε αποθέσει τις ελπίδες μας. Δεν απογοητεύθηκε, το έργο που μας άφησε είναι η μαρτυρία της. Απάντησε στην πρόκληση των χρόνων της και σήκωσε το βαρύ φορτίο του μάρτυρα.
«Αυτή έφυγε, εμείς να δούμε τώρα.»
ΕΛΛΗΣ ΠΑΠΠΑ- ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ο ΠΛΑΤΩΝΑΣ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΜΑΣ , Μελέτη, «Κέδρος» 1980, Β΄ Έκδοση «Εικοστού Πρώτου» 1997
- ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΣΤΟ «ΚΕΦΑΛΑΙΟ» ΤΟΥ ΜΑΡΞ Μελέτη, « Σύγχρονη Εποχή» 1983, 1984, Β΄ Έκδοση «Άγρα» 2007
- ΣΩΘΗΤΩ Η ΔΗΜΟΤΙΚΗ «Εκδόσεις Οδηγητής» 1984
- ΣΠΟΥΔΗ ΣΤΟ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ – Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΣΤΟΝ ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΟ ΥΛΙΣΜΟ Μελέτη, «Εκδόσεις Φιλιππότη» 1985, Β΄ Έκδοση Εκδόσεις «Άγρα» 2007
- ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΥΠΟ ΤΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ Μαρτυρία, «Εκδόσεις Φιλιππότη» 1985
- ΝΙΚΟΣ ΚΙΤΣΙΚΗΣ – Ο ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ, Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ, Ο ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ
Αφιέρωμα, «Εκδόσεις Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας» 1986
- ΜΥΘΟΣ ΚΑΙ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗ ΡΩΣΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ – ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΑΠΟ ΤΟ ΡΩΣΙΚΟ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΛΑΪΚΙΣΜΟ ΣΤΟ ΛΑΪΚΙΣΜΟ ΤΟΥ ΣΤΑΛΙΝ Μελέτη, «Εκδόσεις «Εστίας» 1990
- Ο ΛΕΝΙΝ ΧΩΡΙΣ ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑ ΚΑΙ ΕΚΤΟΣ ΜΑΥΣΩΛΕΙΟΥ Μελέτη 1991 (εκτός εμπορίου)
- ΚΟΜΜΟΥΝΑ ΤΟΥ 1871: ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 21ΟΥ ΑΙΩΝΑ; Μελέτη, Εκδόσεις «Δελφίνι» 1992, Β΄ Έκδοση «Άγρα» 2007
- ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑ ΤΗΣ ΓΑΤΑΣ ΤΗΣ ΣΟΦΗΣ Αυθεντική βιογραφία μιας έγκλειστης μαύρης και σοφής γάτας, Εκδόσεις «Οδυσσέας» 1994 (ψευδώνυμο ΕΛΛΗ ΧΙΟΥΜΑΝ)
- ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΣΤΟΝ ΑΙΩΝΑ ΜΟΥ Δοκίμιο, Εκδόσεις «Κέδρος» 2005
- ΜΑΚΙΑΒΕΛΙ ή ΜΑΡΞ Δοκίμια, « Εκδόσεις «Άγρα» 2005, Α’ Ανατύπωση2006
- ΜΙΚΡΟΓΡΑΦΙΕΣ – Ε.Λ.Ι.Α., 2006
ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΠΟ ΤΗ ΦΥΛΑΚΗ
- ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΕΝΟΣ ΦΥΛΑΚΙΣΜΕΝΟΥ Μυθιστόρημα, «Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις», Βουκουρέστι 1961
- ΔΟΥΛΕΙΑ ΤΗΣ ΦΥΛΑΚΗΣ Διηγήματα – ποιήματα, Εκδόσεις «Διάλογος», 1979
-ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΤΟ ΓΙΟ ΜΟΥ/ ΦΥΛΑΚΕΣ ΚΑΣΤΟΡΟΣ- ΑΒΕΡΩΦ- ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ 1955-1962, Εκδόσεις «Άγρα» 2007-2008
Άλλη δουλειά της φυλακής: Μυθιστορήματα, διηγήματα, θέατρο, μελέτες, γραμμένα στα χρόνια της φυλακής. Ελάχιστα σώθηκαν
ΠΡΟΕΚΔΟΣΕΙΣ
( Εκδόσεις σε κομπιούτερ και φωτοτυπικό, εκτός εμπορίου)
- Η ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΜΟΝΤΕΡΝΑΣ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗΣ – Μελέτη, 1994
- ΔΙΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ- ΚΡΙΤΙΚΑ- ΠΟΛΙΤΙΚΑ- Κείμενα δημοσιευμένα και αδημοσίευτα, ομιλίες, συνεντεύξεις και παρεμβάσεις διάφορες, 1994 κ. έ.
